حساب ذخيره ارزي و صندوق توسعه ملي در ايران‎؛ تفاوت‌ها، عملكرد و مباني قانوني

Oil Stabilization Fund (OSF) and National Development Fund (NDF) in Iran: Differences, Performance and Legal Basis

حساب ذخيره ارزي در برنامه‌هاي سوم و چهارم با دو وظيفه «ثبات‌بخشي به بودجه در مواقع كاهش درآمدهاي نفتي و جلوگيري از آسيب‌رساندن شوك‌هاي نفتي به تعادل اقتصاد كشور» و «پس‌انداز بخشي از درآمد حاصل از نفت براي نسل‌هاي آينده با تبديل درآمدهاي نفتي به سرمايه‌گذاري مولد»، به تصويب رسيد و عملياتي شد. واگذاري اين دو نقش به طور همزمان به حساب ذخيره ارزي موجب شد كه در عمل با هدف تسريع در اجراي طرح‌هاي عمراني و رفع برخي مشكلات اعتباري بودجه سنواتي، 90 درصد منابع حساب ذخيره ارزي توسط دولت هزينه شود و تنها 10 درصد منابع صندوق به صورت تسهيلات به بخش غيردولتي پرداخت شود. با استفاده از تجربه ناموفق حساب ذخيره ارزي، ساختار صندوق توسعه ملي در برنامه پنجم توسعه به گونه‌اي طراحي شد كه موجوديت حساب ذخيره ارزي فقط براي تعادل بخشي به بودجه عمومي كشور و حفظ ثبات آن تداوم يابد و به منظور تبديل بخشي از درآمدهاي حاصل از نفت، به منابع و سرمايه‌‌هاي زاينده اقتصادي صندوق توسعه ملي تاسيس شود. مباني نظري استفاده از عايدات منابع طبيعي پايان‌پذير بيان مي‌كند كه اين منابع، ثروت بين نسلي تلقي مي‌شوند و مصرف عايدات حاصل از استحصال اين منابع بايد بر اساس بهينه‌يابي بين دوره‌اي مطلوبيت اجتماعي تعيين شود. رعايت اين قاعده ايجاب مي‌كند كه در طي زمان با توجه به رشد جمعيت كشور ثروت سرانه آحاد مردم ثابت بماند. بدين ترتيب در زماني كه عمر منابع به پايان مي‌رسد، ثروتي معادل ارزش حال ثروت نفت و گاز به صورت دارايي‌هاي مالي خواهيم داشت. پايبندي به اين قاعده ايجاب مي‌كند كه سهمي از عايدات نفت و گاز به حساب صندوق توسعه ملي واريز شود. موفقيت صندوق ملي توسعه و مديريت بهينه درآمدهاي نفت و گاز در ايران، در گرو اصلاح ساختار سازماني دولت و رفتار مالي آن است.

Oil Stabilization Fund (OSF) has been created in Iran’s third and fourth development plans to invest part of Iranʹs oil revenues and act as a stabilizer against fluctuating oil revenues. Although OSF has two mentioned rules, in practice, more than 90 percent of OSF resources were allocated to government projects and less than 10 percent was lent to the private sector. After unsuccessful experience of OSF, National Development Fund (NDF) has been established only to invest part of Iranʹs oil revenues and OSF act as a stabilizer against fluctuating oil revenues. Natural resources, theoretically, are consider as intergenerational wealth. So any exploitation of these resources must be determined based on the optimization of periodic social desirability. Considering this rule, per capita wealth of the people during time should remain constant. Then when life of resources ends, we will have wealth equals present value of oil and gas wealth in financial assets. Adherence to this principle requires that part of revenues from oil and gas should be invested in National Development Fund. The success of NDF and optimal management of oil and gas revenues in Iran depends on modifying the government organizational structure and its financial behavior.