برآورد فرسايش خاك و توليد رسوب حوضه آبريز بكرآباد ورزقان با استفاده از مدل MPSIACدر محيط GIS

هرساله هزاران تن خاك از سطح اراضي جنگلي، مرتعي و كشاورزي به وسيله اشكال مختلف فرسايش از دسترس خارج شده و با انباشت در مناطق مستعد رسوب گذاري سبب وارد آمدن خسارت هاي قابل ملاحظه اي مي شود. براي مديريت مناطق فرسوده و مهار اين پديده لازم است پهنه هاي تحت فرسايش و يا توليد رسوب شناسايي و مقادير خاك فرسوده برآورد شود تا از اين طريق علاوه بر تعيين مناطق آسيب پذير و بحراني، اقدامات حفاظتي متناسب جهت كاهش و يا كند كردن روند فرسايش صورت گيرد. لازمه اين امر دسترسي به ابزارها و تكنيك هاي مناسب و استفاده از روش يا مدل برآورد فرسايش با دقت بالا و كارايي مورد قبول مي باشد. براي نيل به اين هدف از مدل تجربي MPSIAC استفاده شده است. اين مدل در ايران در محيط هاي جغرافيايي مختلف مورد استفاده قرارگرفته و به علت كمي بودن و استفاده از پارامترهاي متعدد نتايج قابل قبول و رضايت بخشي را نسبت به ساير مدل هاي تجربي ارايه داده است. در اين روش نه عامل محيطي شامل زمين شناسي،خاك، آب وهوا، رواناب، شيب، پوشش زمين، كاربري اراضي، فرسايش سطحي و رودخانه اي مورد بررسي قرار مي گيرد و سپس با ارزش گذاري كمي هر پارامتر، ميزان فرسايش و رسوب محاسبه مي شود. در اين پژوهش جهت برآورد رسوب و فرسايش حوضه آبريز بكرآباد، كليه داده هاي عوامل نه گانه مدل به روش اسنادي و نيز بررسي هاي ميداني استخراج و لايه هاي مورد نياز آن در محيط نرم افزاري GIS تهيه شدند. پس از تشكيل بانك هاي اطلاعاتي، ارزش گذاري كمي و وزن دهي به هر كدام از لايه ها بر اساس استانداردهاي تعريف شده درمدل، نقشه نهايي پهنه بندي فرسايش و رسوب حوضه استخراج گرديد. مقايسه مقاديررسوب برآوردي و نقشه پهنه هاي حساس به فرسايش حوضه با مقادير مشاهداتي و نيز وضعيت ميداني حوضه نشان مي دهد كه خوشبختانه حوضه از نظر مقادير فرسايشي در وضعيت حادي نبوده و روند توسعه آن در صورت مديريت درست قابل جلوگيري است. در ضمن در بين عوامل فرسايشي حوضه، عامل وضعيت فرسايش سطحي، شيب و خصوصيات خاك از مهم ترين فاكتورهاي موثر بر بروز انواع فرسايش مي باشند.