بررسي روابط بين عملكرد و اجزاي آن در گندم در شرايط آبياري نرمال و تنش خشكي با استفاده از روش تجزيه مسير

Study on relationship between yield and yield components of wheat under normal irrigation and drought stress conditions by path analysis method

به منظور بررسي روابط بين عملكرد و اجزاي آن در گندم، آزمايشي تحت دو تيمار آبياري و تنش خشكي در مزرعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه شهيد باهنر كرمان، به صورت اسپليت پلات (تيمار بدون تنش و تنش خشكي در كرت‌هاي اصلي و 15 رقم گندم در كرت‌هاي فرعي) در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در سال زراعي 87-1386 اجرا شد. صفات محتوي نسبي آب، عملكرد و اجزاي آن (تعداد سنبله در مترمربع، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه)، عملكرد بيولوژيك و شاخص برداشت اندازه‌گيري شدند. نتايج نشان داد كه اثر خشكي و رقم بر كليه صفات اندازه‌گيري شده معني‌دار بود و تنش خشكي سبب كاهش تمام صفات گرديد. ضرايب همبستگي بين عملكرد دانه با شاخص برداشت در هر دو شرايط تنش خشكي و بدون تنش، مثبت و بسيار معني‌دار بود. همبستگي‌هاي شاخص برداشت با تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه در شرايط تنش خشكي، مثبت و معني‌دار و در شرايط بدون تنش، غير معني‌دار بود. همبستگي بين وزن هزار دانه و تعداد دانه در سنبله در شرايط تنش خشكي، معني‌دار و در شرايط بدون تنش، غير معني‌دار بود. در هر دو شرايط تنش خشكي و بدون تنش، همبستگي بين وزن هزار دانه و عملكرد دانه مثبت و معني‌دار بود. بين عملكرد دانه و ميزان آب نسبي برگ در شرايط عدم تنش، همبستگي غير معني‌دار، در حاليكه در شرايط تنش خشكي، همبستگي بسيار معني‌دار بود. بر اساس نتايج تجزيه مسير، در هر دو شرايط تنش و بدون تنش خشكي، شاخص برداشت بالاترين اثر مستقيم مثبت را بر روي عملكرد دانه داشت. بعد از شاخص برداشت در شرايط بدون تنش، بالاترين اثر مستقيم را تعداد سنبله در متر مربع و در شرايط تنش، تعداد دانه در سنبله بر روي عملكرد دانه داشت. بالاترين اثر غير مستقيم منفي را در شرايط بدون تنش، تعداد سنبله در متر مربع از طريق كاهش تعداد دانه در سنبله و در شرايط تنش، وزن هزار دانه از طريق افزايش شاخص برداشت بر روي عملكرد دانه داشت. بنابر نتايج اين تحقيق مي‌توان احتمال داد كه براي رسيدن به عملكرد مطلوب‌تر در شرايط بدون تنش بايد به ترتيب شاخص برداشت، تعداد سنبله در متر مربع و تعداد دانه در سنبله و در شرايط تنش، در درجه اول شاخص برداشت و سپس تعداد دانه در سنبله را افزايش داد.

To investigate the relationship between yield and its components in wheat under non-stress and drought stress conditions an experiment was conducted in on Agricultural Research Station at Bahonar University of Kerman. Experimental trial was split-plot (non-stress and drought stress as main plots and 15 cultivars as sub-plots) in randomized complete block design with three replications. The measured traits were relative water content, yield and its components (number of spikes per m2, number of grain per spike and 1000 grain weight), biological yield and harvest index. The results showed that the effects of drought and cultivar were significant on all traits, and drought stress decreases all traits. Correlation coefficients between grain yield and harvest index under both conditions was positive and highly significant. Correlations of harvest index with the number of spikes per m2, number of grains per spike and 1000 grain weight under drought stress, were significant. However, under non-stress condition was non-significant. Correlation between 1000 grain weight and grain number per spike was significant under drought stress and was not significant under non-stress conditions. Under drought stress and non stress conditions, the correlation between 1000 grain weight and grain yield was positive and significant. Correlation coefficient between grain yield and relative water content under non-stress condition was not significant; however under stress condition was significant. Based on path analysis, under stress and non stress conditions, harvest index had the highest and positive direct effect on grain yield. Under non-stress condition number of spike per m2 and under stress condition number of grains per spike had the highest direct effect. The number of spikes per m2 via by the number of grains per spike had the highest indirect negative effect under non-stress condition. Under stress condition, the 1000 grain weight by harvest index had the highest indirect negative effects. Therefore, it is possible to achieve optimum yield in non-stress condition through harvest index, spikes per m2 and grain per spike and under stress condition, harvest index and number of grain per spike can increase grain yield