پيوندهاي كلانشهري و تحولات كالبدي- فضايي روستاهاي پيرامون مطالعه موردي: دهستان محمدآباد كرج

The Metropolitan Nexus and Physio-spatial Evolution of Peri-urban villages (Case study: rural district of Mohammadabad (karaj))

روابط و تعاملات گسترده و متنوع روستايي – شهري به شكل جريان جمعيت، كالا، ‌سرمايه، اطلاعات، نوآوري و عقايد اثرات مهمي بر سكونتگاه‌هاي انساني مي گذارد. بسياري از تحولاتي كه در شهرها و روستاها پديد مي آيد، نتيجه ميزان و چگونگي اين تعاملاتي است كه بين اين فضاها وجود دارد. هدف از انجام اين پژوهش، بررسي عوامل و مكانيزم‌هاي تاثير‌گذار بر پيوندهاي روستايي – شهري ميان كلانشهر كرج و روستاهاي پيراموني و تاثير اين پيوندها بر فضاي روستايي در چارچوب رويكرد شبكه منطقه‌اي است. جامعه آماري پژوهش را 11 روستاي دهستان محمدآباد تشكيل مي دهند كه از اين ميان شش روستا با استفاده از روش تخميني به‌عنوان نمونه موردي تحقيق برگزيده شده‌اند. همچنين با توجه به هدف تحقيق، از بين خانوارهاي روستاهاي منتخب، 342 خانوار به‌عنوان نمونه با استفاده از فرمول كوكران تعيين گرديده‌اند. نمونه‌هاي تحقيق (اعم از روستا و خانوار) به ترتيب با استفاده از روش هاي نمونه‌گيري فاصله‌اي و تصادفي انتخاب شده‌اند. جمع آوري اطلاعات در اين مقاله بر مبناي مطالعات كتابخانه‌اي و ميداني صورت گرفته است. در بررسي‌هاي ميداني با استفاده از فنون پرسشگري و مشاهده و ابزاري همچون پرسشنامه و كارت مشاهده داده‌ها و اطلاعات مورد نياز گرد‌آوري گرديده است. در تجزيه و تحليل اطلاعات نيز از آمار توصيفي و استنباطي، تكنيك TOPSIS و ابزار نرم افزاري SPSS بهره گرفته شده است. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه جريانات فضايي به‌ويژه جريان سرمايه و مردم (جمعيت) كه زمينه تعاملات روستايي – شهر قدرتمندي را در ناحيه مورد مطالعه فراهم نموده، تحول كالبد - فضايي (نظام كاربري اراضي، مسكن و ...) در اين ناحيه را نيز در پي داشته است. ولي اين تحولات در همه ابعاد و همه روستاهاي ناحيه مثبت نبوده و تحولات منفي را نيز (نظير تغيير كاربري اراضي زراعي و باغي، گسترش الگوي مسكن شهري) در پي داشته است. در واقع، عدم وجود برنامه‌ريزي توسعه فضايي براي نظم‌دهي به چگونگي روابط و پيوندها و به‌دنبال آن كم توجهي به نقش شهر كرج و روستاهاي پيراموني، موجب شده تا نتوانيم جريانات و عوامل شكل‌دهنده و تاثير‌گذار بر اين پيوندها را طوري هدايت كنيم كه زمينه‌ساز توسعه در اين ناحيه باشد.

Rural - urban broad and diverse relationships and interactions have important effects on human settlements in the form of population flows, goods, capital, information, innovation and ideas. Many of the developments that occur in towns and villages are results of rate and way of interactions between these spaces. The aim of this study is to evaluate the factors and mechanisms affecting rural- urban linkages of Karaj Metropolitan and surrounding villages and the impact of these links on rural spatial organization in the framework of regional network approach. The statistical sampling for this research comprised of 11 villages of Mohammad Abad district; among them six villages have been chosen as a case sample using estimation method. Also, according to the survey purpose, 342 households were selected as sample using Cochran formula. Research samples were selected (both village and household) using distance and random sampling methods, respectively. Collecting information in this article has been carried out based on library and field studies. In field studies, required data and information have been collected using questioning and observation techniques and tools, such as questionnaires and observation card. Descriptive and inferential statistics, TOPSIS technique and SPSS software has been used for data analysis. Research findings show that, spatial flows, especially those of capital and people (population) interactions in the rural - urban area of study provides strong, physical- spatial changes (system of land use, housing, etc.) .But these developments have not positive in all dimensions and in all the villages and negative developments have followed as well (including land use changes in pomology and olericulture farming areas, and urban stlyle housing patterns) In fact, the lack of spatial planning for shaping organized and controlled flows and connections, as well as ignorance about the role of Karaj and its surrounding rural settlements has led to shortcomings is management of flows and connection modalities, and has therefore prevented development in the region.