ريشه‏ يابي معرفت در خاطره ازلي الست و همانندي آن با نظريّه يادكرد افلاطون با تاكيد بر مثنوي مولانا

Origins of Episteme in the Eternal Vow of Yawm-i-Alast and its Sameness to Platonic Anamnesis Theory with an Emphasis on Mawlānā’s Masnavi

عارفان مسلمان سرچشمه‏هاي معرفت را در ميثاق الست مي‏جويند. مولانا بي‏ترديد يكي از سرآمدان اين ريشه‏يابي است. در اين نوشته با طرح موضوع ريشه‏يابي معرفت در ماجراي الست و همانندي آن با نظريّه يادكرد(anamnesis) افلاطون، به شيوه تحليلي، ديدگاه مولانا در مثنوي را بازكاويده‏ايم. بر بنياد اين ديدگاه كساني كه در ماجراي الست و پيش از تعيّن وجودي از معرفت اجمالي شهودي بهره‏ور شدند، هرچند در زندگي دنيايي، مدّتي حكمت و دانايي نخستين را ازيادمي‏برند و گرفتار نسيان و گاه غفلت مي‏شوند، اين استعداد در آن‏ها هست كه پرورده شريعت و طريقت شوند و با تجديد خاطره ازلي الست، آرزومندانه به جست‏و‏جو ‏پردازند و به حضرت حق راه‏يابند. ميثاق الست ماجرايي همگاني بوده‏است و اگر برخي روح‏ها گويي بويي از آن شراب ازلي نبرده‏اند و انگار گم‏شده‏اي ندارند، دليل آن را بايد در فراموشي و نسيان جست. بنابراين مولانا بر اين باور است كه هيچ آفريده‏اي از معرفت بي‏نصيب نيست بلكه مرتبه‏اي از معرفت شهودي اجمالي، از الست با همه هست و محبوب ازلي گم‏كرده‏اي همگاني است.

Muslim mystics seek the roots of episteme in the Vow of Yawm-i-Alast. Mawl?n? is undoubtedly one of the prime figures in such an attempt. The present study focuses on the origins of episteme in the Vow of Yawm-i-Alast and its similarity to Platonic anamnesis theory. The analytical method used in this study traces Mawl?n?’s view of this concept. On the basis of this theory, those who were provided with a sketchy intuitional episteme in the Vow of Yawm-i-Alast and prior to the ʹcertainty of existenceʹ have the potential to be trained by sharia and tariqa although sometime in this worldʹs life they forget the original wisdom and knowledge and fall in oblivion and negligence; and by remembering the eternal Vow of Yawm-i-Alast to eagerly search their way towards God. The Vow of Yawm-i-Alast has been a universal truth and if there are souls deprived of that eternal wine, living as if they have nothing to seek, it is because of oblivion and negligence. Thus, Mawl?n? holds that no creature is devoid of episteme; every creature has had, since Yawm-i-Alast, within itself a level of the sketchy intuitional episteme and the eternal loved one (God) is what everyone seeks