تجلي آيات قرآني در ديوان حكيم شفايي اصفهاني

Manifestation of Qurʹʹanic Verses in Hakim Shefaʹʹi Isfahani’s Anthology

شرف الدين حسن حكيم شفايي اصفهاني شاعر،عارف و پزشك مقتدر و تواناي قرن ده ـ يازدهم هجري است. زندگي وي همزمان با حكومت پادشاهان صفوي بويژه شاه عباس اول بوده است وي يكي از بنيانگذاران سبك «هندي ـ اصفهاني» يا سبك دوره صفويه است كه به روايت صاحب عالم آرا ملقب به ملك الشعرا و ممتاز ايران شد. ديوان او دربردارنده 12000بيت در قالب قصيده، غزل، قطعه، تركيب بند و رباعي است كه 1060 غزل در اين ميان جلوه مي‌كند.او در غزل پيرو حافظ، سعدي و مولوي است و در اين نوع ادبي، بابا فغاني شيرازي را استقبال و نظيره گويي كرده است. انديشه هاي عرفاني، علاقه مندي به عرفان و تصوف و نيز تبحر خاص شفايي در علوم صرف ونحو عربي سبب شد كه وي ديوان خود را با عبارت‌هاي جا افتاده و فصيح عربي به خوبي تزيين نمايد. علاقه ومهارت وي در درك و فهم علم عربي شفايي را به سوي گنجينه پر فيض قرآن رهنمون ساخت. چنانكه بسياري از ابيات ديوانش به شيوه‌هاي : اشاره،تلميح، تضمين،حل، اقتباس، وتمثيل‌هاي گوناگون به نام و سخنان پيامبر (ص) و ساير معصومين (ع) و ابيات قرآني آراسته است. شفايي توانسته است دراشعار خود با عبارت پردازي‌ها ،استدلال و بيان ما في الضمير به خوبي ازآيات قرآني و قصه ها و روايات ديني بهترين بهره را ببرد. با استناد به شيوه‌هاي اثر پذيري؛ نظير: واژگاني، گزاره اي، گزارشي، الهامي ـ بنيادي، تلميحي، تاويلي، تصويري؛ نگارندگان در اين پژوهش تلاش نمودند تا با بهره‌گيري از جدولهاي آماري، گونه‌هاي مختلف تجلي آيات قرآن و برجستگي نام و داستان زندگي پيامبران و معصومين را در ديوان شفايي تحليل كنند.

Sharaff-ol-din Hassan Hakim Shefaʹi Isfahani was a 10th-11th century (AH) poet, a mystic, and a competent physician. As a contemporary to the Safavid dynasty specifically King Abbas I, he is known as one of the founders of ‘Indo-Isfahan’ or Safavid poetic style. It is mentioned in Alam Ara chronicle that his position in poetry brought him the title ‘poet laureate of Iran’. His anthology includes odes, sonnets, incorporate stanzas, tark?b-bands (literally “composite-tie”), and quartets of 12000 verses altogether, out of which 1060 belong to his sonnets. As a sonneteer, Hakim Shefaʹi is considered a follower of Hafiz, Saadi, and Mawl?n?. He has imitated Baba Feghani Shirazi in his sonnets. His skill and interest in practicing mystical thoughts as well as his special competence in Arabic morphology and syntax have made his anthology a book so enriched with eloquent and well-established Arabic terms and expressions. Out of his expertise in Arabic, his anthology has gained further enrichment by drawing upon a wealth of Qurʹanic verses so much for one as to find many of the verses in different devices, including metonymy, allusion, hal, adaptation and allegory, containing Qurʹanic concepts and the Prophet’s and the Infalliblesʹ names or remarks. These conceptual elements are utilized through his skilled phrasing, reasoning, and deep speculations. Using a variety of influence practices based on the analysis of such elements as lexemes, propositions, reports, revelation-fundament, ironies, interpretations, this study aims to statistically present the different forms of Qurʹanic manifestations as well as the names and life stories of the Islamic Prophet and Imams in Hakim Shefaʹiʹs anthology.