بررسي سه مناره مهم دوره سلجوقي چهل‌دختران اصفهان، تاريخانه دامغان و مسجد جامع ساوه

A Survey on the Three Important Seljuk Minarets, Chehel Dokhtaran, Tarikhaneh and Saveh Jami Mosque

مناره‌هاي سلجوقي ايران از عناصر مهم معماري اسلامي از نظر حكمي، فرم معماري، سازه و تزيينات هستند كه در اين چهار حوزه، نياز به بررسي و تحقيق دارند. احداث مناره در ايران، به‌عنوان راهنما و هدايت معنوي و مادي، از دوره پيش از اسلام، آغاز و در عصر سلجوقي به اوج تكامل خود رسيد. آن‌ها ابتدا به‌صورت منفرد در دشت‌ها، در كنار راه‌هاي مهم و مسير كاروان‌ها و سپس در نزديكي مساجد و مدارس، به‌عنوان يك عنصر مهم و نشانه، قرار گرفتند. با توجه به اينكه طرح، ساخت و تزيينات مناره‌هاي سلجوقي از شاهكارهاي معماري ايران بوده، اين مقاله به بررسي سه مناره مهم دوره سلجوقي ايران، يعني مناره تاريخانه دامغان، چهل‌دختران اصفهان و مسجد جامع ساوه و تحليل مقايسه‌اي تزيينات آجري شامل نقوش هندسي و كتيبه‌هاي آن‌ها پرداخته است. روش تحقيق مقاله، به‌صورت روش تفسيري‌ ـ تاريخي بوده و سپس با رويكرد تحليلي به مقايسه تزيينات سه مناره از نظر كتيبه‌ها و نقوش و جايگاه آن‌ها پرداخته است. علاوه بر بررسي مقالات مربوط و كتب و اسناد با برداشت از بناهاي يادشده، براي اولين بار نقشه و نماي تزييني مناره‌هاي مذكور و سپس جدول مقايسه‌اي تزيينات آن‌ها ارايه مي‌شود. در نهايت، علاوه بر دستيابي به اهداف برپايي و تغييرات شكلي مناره‌ها ي اوليه تا دوره سلجوقي و مقايسه تزيينات آن‌ها، جايگاه هريك در بخش‌هاي اصلي مناره مشخص و مدل تحليلي جهت مطالعات آتي پيشنهاد مي‌شود.

from philosophical , structure, form of architecture and ornaments point of view, Minarets are one of the key elements of Islamic architecture that need to be researched and contemplated in these four areas. In Iran, Building minarets as a mean of spiritual guidance started before Islam and reached to its peak in Seljuk period. This structure was first built near important routes, plains, inside cities or near the important mosques as a standalone structure. However, by passing time, this element became a part of mosques, schools and shrines and seems to be used as a place for calling people to prayer. The purpose of this study is investigating and analysis of three important minarets of Seljuk era comparatively. Because the design, construction and decorations of Seljuk minarets are one of the masterpieces of Iranian architecture, we investigate in three main minarets of this era called Damghan’s Tarikhane mosque, Isfahan’s Chehel Dokhtaran Minaret and Saveh’s Jami mosque. Besides, studying present work on these structures, this paper presents the plan and the design of decorative elements for the aforementioned Minarets. Finally these elements are compared against each other in a series of tables and a model for future research is presented.