كليدواژه :
رزين , تيره سرو , گونه , بره موم
چكيده فارسي :
تيره سرو داراي 3 جنس (سرده) به نام هاي سرو Cupressus، اُرس Juniperus و نوش Thuja است. اين تيره بر خلاف تيره كاج كه هيچ گونه ي بومي در ايران ندارد، گونه هايي از آن ها به طور طبيعي در ايران مي رويند. از جنس Cupressus يك گونه با نام Cupressus sempervirens با 3 واريته با نام هاي زربين C. sempervirens var. horizontalis، سرو ناز C. sempervirens var. cereiformis و سرو شيرازي C. sempervirens var. fastigiata در ايران به طور طبيعي پراكنده-اند. از بين واريته هاي آن زربين در دره هاي سفيدرود و چالوس بين ارتفاعات 300 تا 700 متر از سطح دريا بر روي تشكيلات آهكي جمعيت هاي متراكمي تشكيل داده است. در دره سفيد رود در ارتفاعات امام زاده هاشم، رستم آباد، رودبار و منجيل جامعه كمابيش يك دست و متراكم زربينستان ديده مي شود. سطح وسيعي از دره چالوس نيز پوشيده از اين گونه گياهي است. اين گياه در مرزن آباد و پل زغال تا ارتفاع 700 متر پراكنده است. در سطح پشتي برگ هاي فلسي اين جنس منفذ ترشح رزيني و صمغي وجود دارد. جوامع زربينستان منابع مهم توليد بره موم در اين مناطق محسوب مي شوند. گونه سرو نقره اي Cupressus arizonica از جنوب امريكا به ايران آورده شده است. اين گياه در پارك ها و فضاهاي سبز كاشته مي شود. در سرو نقره اي، رزين علاوه بر منفذ ترشحي در پشت برگ هاي فلسي از ساقه و شاخه ها هم به بيرون ترشح مي شود ولي در گونه هاي بومي اين جنس، ترشح به طور عمده از منفذ رزيني پشت برگ ها به بيرون انجام مي شود. سرو نقره اي منبع مهم توليد رزين و صمغ در اين تيره محسوب مي شود. تنها گونه بومي از جنس Thuja در ايران نوش يا سرو خمره اي Thuja orientalis است كه در علي آباد كتول جمعيت هاي متراكمي تشكيل داده است. به علاوه در نقاط مختلف ايران به عنوان پرچين كاشته مي شود. اين گونه از نظر حجم ترشح رزين و صمغ در تيره سرو، در جايگاه دوم و پس از سرو نقره اي قرار دارد. علاوه بر ترشح از منفذ پشت برگ هاي فلسي، شاخه هاي آسيب ديده و هرس شده آن نيز صمغ و رزين ترشح مي كنند. از آنجاكه سطح قابل توجهي از پارك ها و فضاهاي سبز از اين گياه پوشيده شده است از منابع مهم رزين و صمغ در ايران محسوب مي شود. در صورتي كه كلني ها از اواخر پاييز تا اواسط زمستان در اين مناطق، حضور داشته باشند مي توان بره موم با كيفيت و به مقدار زياد توليد كرد. جنس Juniperus داراي 5 گونه بومي در ايران است. پيرو، بالش خرس Juniperus communis ssp. hemisphaerica بر روي تشكيلات آهكي در ارتفاعات 2000 تا 2800 متر در رشته كوه هاي البرز، در استان هاي گلستان، مازندران، گيلان، تهران و سمنان مي رويد. اُرس J. oxycedrus در منطقه زيارت گرگان مي رويد. اُرس، چتنه J. oblonga در شمال غرب ايران در استان هاي آذربايجان شرقي، آذربايجان غربي و اردبيل بين ارتفاعات 1300 تا 2600 متر پراكنده است. ماي مرز، ريس، ابهل، لمبير J. sabina در استان-هاي مازندران، گلستان و سمنان در ارتفاعات 2000 تا 2800 متر پراكنده است و در آذربايجان در منطقه ارسباران در ارتفاعات 1200 تا 1300 متر ديده مي شود. اُرس، اردوج J. excelsa در ميان گونه هاي تيره سرو بيشترين پراكنش را در ايران دارد. در منطقه ايران و توراني در رشته كوه هاي البرز و زاگرس و در بين ارتفاعات 2000 تا 2700 متر بر روي تشكيلات آهكي ايجاد جوامع اُرسستان مي كند. اردوج J. foetidissima در منطقه حفاظت شده ارسباران ديده مي شود. جريان ترشح رزين بيشتر در فصول گرم است و در صورتي كه رزين توسط انسان يا زنبور عسل جمع آوري نشود روي گياه خشك مي شود. منافذ رزيني پشت برگ هاي فلسي در روزهاي گرم رزين بيشتر ترشح مي كنند و در صورت جمع آوري توسط زنبور جريان ترشح رزين ادامه مي يابد. در صورتي كه زنبور از رزين مترشحه جمع آوري نكند به تدريج اسانس ها و الكل هاي فرار موجود در آن تبخير مي شود و ماده جامد باقي مانده كه شفاف و شكننده است در سطح منفذ به جاي مي ماند كه كمابيش مانع ترشح بيشتر آن مي گردد. در صورتي كه رزين خشك شده در سطح منفذ برداشته شود ترشح رزين از سر گرفته مي شود. در صورت حضور كلني هاي زنبور عسل در كنار اين گياهان مي توان در سطح برگ ترشح مدوام رزين ايجاد كرد و با برخورداري از جريان ترشح رزين در مدت زمان طولاني، اقدام به توليد حجم زيادي بره موم با ارزش كرد.
چكيده لاتين :
The opposite of Pinaceae which dose not have any endemic species in Iran, Cupressaceae has three Genera in titled Cupressus, Juniperus and Thuja whit several natural spesies and under species taxa in Iran. From genus Cupressus, there are spesies Cupressus sempervirens and three variety in titled C. sempervirens var. horizontalis, C. sempervirens var. cereiformis and C. sempervirens var. fastigiata which is naturaly distributed in Iran. In these varieties, C. sempervirens var. horizontalis has producted several high density populations in Sepidrood and Chaloos valleys during 300m to 700m altitudes above sae level on lime soils and lime stones. This variety has producted pure and condensed the Cupressetum sempervirens var. horizontalis association in Emamzadeh Hashem, Rostam Abad, Roodbar and Manjil mountains in Sepidrood valley. The great area of Chaloos valley is covered by this species too. This species is ditributed in Pole Zoghal and Marzan Abad to 700 m altitude. There is one secretory resin and gum pore on the back surface of each scale leaf in this genus. These communities are the most important sources of propolis in these areas. Cupressus arizonica is brought from south of America which is cultivated in parks and green spaces in Iran. In C. arizonica, in addition to resin seretory from the leaf pore, a great volume of resin is also secreted from stem and shoots. But in the endemic species of this genus, the resin secretory is just happened from back surface of scale leaf. C. arizonica is one of the most important sources of resin and gum secretory in this family. The alone species of genus Thuja in Iran is Thuja orientalis which have formed the condensed populations in Ali Abad Katool. Also is cultivated as hedge in the most areas of Iran. With a view to resin and gum secretory volume this species is settled in the second place after C. arizonica in Cupressaceae. in addition to seretory from the leaf pore, the damaged and pruned shoots secrete the resin and gum too. As great surface of parks and green spaces is covered by this species, it is accounted as important sources of propolis in Iran. If the honey bee colonies have been presented in the garden during prune the species from last part of autumn until middle of winter, can collect propolis with high quality and quantity. Genus Juniperus has 5 endemic species in Iran. Juniperus communis ssp. hemisphaerica is growing on lime soil and lime stone in 2000m to 2800m altitude of Alborz Mountain Chain in Golestan, Mazandaran, Guilan, Tehran and Semnan Provinces. The species J. oxycedrus grows in Ziarat area of Gorgan Province. The species J. oblonga is distributed in north west of Iran in West Azarbaijan, East Azarbaijan and Ardabil Provinces between 1300m and 2600m altitude. The species J. sabina is distributed in Mazandaran, Golestan and Semnen Provinces between 2000m and 2800m altitude and in Azarbaijan Province it is distributed in Arasbaran region between 1200m and 1300m altitude. The species J. excelsa has the most distribution between the all species of family Cupressaceae in Iran. It have formed cummunities in Irano-Turanian Region in the Alborz and Zagros Chains between 2000m and 2700m on lime soile and lime stones. The species J. foetidissima is seen in protected Arasbaran region. The resin secretory circulation is usually done in warm seasons and if the resin is not collected by bee and human it will have been dried on the plant. the resin secretory pore on the back surface of scale leaf secretes resin in the warm seasons rather than the other seasons. By collecting the resin by honey bee the resin secretory circulation will be continued and if the honey bee dose not collect the resin, its aromatical and essential maters will be slowly evaporated and the dry transparent and Crystalline mater will be remained on the pore which it will more or less prevented continuing the resin secretory. If this dry Crystalline resin be removed from the pore, resin secretion will be continued. Therefore if we compel the honey bee for resin collecting during all seasons, the plant will be compelled to continuous secretion from the leaf pore, and by having the resin secretory circulation for the long time, the great volume of valuable propolis will be produced.
