بررسي مضامين و فضاي تصويري چاپ سنگي مصور و نقاشي قهوه‌ خانه ‌اي

The Study of Themes and Visual Conventions of Illustrated Lithography and Cafe Painting of Qajar Time

چاپ سنگي مصور و نقاشي قهوه‌خانه‌اي، از گونه‌هاي هنري عصر قاجار هستند كه حاصل تحولات سياسي و اجتماعي و خروج هنرمندان از انحصار دربار و ورود هنر و آثار هنري بين عامه مردم است. مصورسازي اين‌بار مطابق با شيوه و امكانات هنري جديد و همچون هميشه در پيوند با ادبيات كلاسيك فارسي رخ نموده است. درون‌مايه آنها مضامين مذهبي، حماسي و گاه داستان‌هاي عاشقانه بوده كه ذوق و اعتقادات عامه مردم را به شكل تصويري به‌نمايش گذارده است. نوشتار پيش‌رو به‌منظور شناخت ويژگي‌هاي تصويري چاپ سنگي مصور و نقاشي قهوه‌خانه‌اي و درك رابطه آنها، به روش مقايسه تطبيقي و رويكردي تحليلي، مضامين و فضاي تصويري نمونه‌هايي از آثار موجود را بررسي كرده است. همچنين، به دنبال پاسخ‌دهي به اين پرسش‌ها است: وجوه افتراق و اشتراك بين اين دو نوع تصويرگري و جنبه‌هاي تاثير و تاثري ميان آنها چيست. تلاش اين مقاله براي مطالعه تطبيقي مضامين و تصاوير منقوش در چاپ سنگي و نقاشي قهوه‌خانه‌اي دوره قاجار و چگونگي تاثيرپذيري نقاشي‌هاي قهوه‌خانه‌اي از آثار چاپ سنگي، بدانجا رسيده كه منابع الهام نقاشان قهوه‌خانه‌اي و چاپ سنگي در دوره قاجار مشترك است و رواج و گسترش نسخ چاپ سنگي ازجمله عواملي است كه موجب گسترش هنرهاي تصويري در نيمه حكومت قاجار شده است. زيرا آثار چاپ سنگي به‌آساني دراختيار ساير هنرمندان قرار مي‌گرفته و بسياري از هنرها همچون هنر نقاشي قهوه‌خانه‌اي را باوجود متفاوت ‌بودن سبك، شيوه اجرا و ابزار تكنيكي ‌شان، به‌لحاظ قرابت محتوايي موضوعات و در نتيجه عناصر تصويري مشترك، تحت تاثير خود قرار داده است. تصاوير نسخ چاپ سنگي و نقاشي‌هاي موردمقايسه، نمونه‌هاي بارزي هستند كه آشكارا تاثيرپذيري‌هاي نقاشي قهوه‌خانه‌اي را از روش‌هاي تصويرسازي آثار چاپ سنگي اثبات مي‌كند. اين پژوهش ازلحاظ ماهيت و روش، توصيفي- تحليلي است و روش گردآوري اطلاعات آن، كتابخانه‌اي- اسنادي (تصويري) و مشاهده‌اي بوده است.

Illustrated lithography and cafe painting are the artistic genres related to the Qajar time which resulted from political and social developments and egression of artists from court monopoly and entering of art and artistic works in the public. This time, visualization was carried out according to the new method and artistic facilities and, as always, in connection with Persian classic literature. Their themes were religious and epic themes and, sometimes, romances that showed the taste and beliefs of the public. Using comparative-analytical method, this paper investigates the themes and visual conventions of a number of samples of available artworks in order to understand the visual characteristics of illustrated lithography and the cafe painting and their relationship. Moreover, it tries to answer the following questions: What similarities and differences are there between these two types of painting and how did they influence each other? The attempts of this paper to study comparatively the themes and images in lithography and cafe painting of Qajar time and how cafe painting affected lithography works led to the conclusion that inspiration source of both kinds of painters in Qajar time was the same and the distribution and prevalence of lithography works is one of the factors which triggered the development of visual arts in the middle of Qajar reign because other artists could access such works easily and they influenced many arts like café painting in spite of different style, manner of implementation and technical tools via content proximity and, consequently, common visual elements. The pictures of lithography works and compared paintings are outstanding samples that obviously prove the influence of lithography works’ visualization methods on cafe painting. This study is descriptive-analytical regarding nature and method, and data gathering has been done via library, documental (visual) and observational methods.