ارايه رهيافت سيستمي در برنامه‌ريزي محيط‌زيستي آلودگي هوا با استفاده از چارچوب نيروي محركه، فشار، وضعيت، اثر و پاسخ (DPSIR) مطالعه موردي: شهر تهران

Introducing a System Approach for Environmental Planning of Air pollution using Driving force- Pressure- State- Impact-Response (DPSIR) Framework Case Study: Tehran

آلودگي هوا از معضلات اصلي كلان‌شهرهايي مانند تهران است و كاهش آن به سطح قابل قبول به مسيله بسيار مهم زيست‌محيطي در اين شهر تبديل شده‌ است. با توجه به پيچيدگي و تعدد عوامل دخيل در آلودگي هواي تهران، براي شناسايي و مديريت بهتر اين عوامل به روش‌هاي همه‌جانبه‌نگر نياز است. استفاده از مدل‌هاي علي- معلولي از روش‌هاي چندبعدي و سيستمي براي مطالعه علل ايجاد مشكلات محيط‌زيستي و رابطه بين سيستم‌هاي محيط‌زيستي در جهت ارايه راه‌حل‌هاي مناسب است. در اين ميان مدل «نيروي محركه- فشار- وضعيت- اثر- پاسخ» (DPSIR) رهيافت سيستمي است كه ارتباطات كليدي و مهم بين انسان و محيط‌زيست را مشخص مي‌كند و از آن به‌منزله برداشتي فلسفي براي ساختاردهي و برقراري ارتباط با سطوح سياستي و مطالعات محيط‌زيستي ياد مي‌شود. اين تحقيق، بخشي از نتايج دومين گزارش وضعيت محيط‌زيستي تهران (بخش مربوط به آلودگي هوا) است كه در دوره زماني سه ساله 1387- 89 تهيه شده است. در اين تحقيق، با استفاده از مدل (DPSIR) ابتدا به تحليل اجزاي مختلف مولفه هوا در تهران پرداخته مي‌شود. در اين راستا، مهم‌ترين نيروهاي محركه موثر در آلودگي هواي تهران، شامل مسايل اقتصادي- اجتماعي و فرهنگي، وسايل نقليه موتوري و استقرار نامناسب صنايع است كه شاخص‌هاي آن‌ها به صورت كمي ارايه شده است. در بخش فشارها نيز به مسايلي نظير ميزان مصرف سوخت‌هاي فسيلي، انتشار گازهاي آلاينده، ميزان پيمايش، خودروهاي فرسوده و ترافيك پرداخته شده است. در بخش وضعيت، شاخص‌هاي كيفيت هوا و نقشه غلظت آلاينده‌ها ارايه و در بخش اثر نيز هزينه‌هاي خارجي مرتبط آلودگي هواي تهران محاسبه شده است. در نهايت با استفاده از همين چارچوب مفهومي، پاسخ‌هاي مناسب به تفكيك اجزاي مدل ارايه شده‌ است.

Air pollution is one of the major issues in megacities like Tehran and its reduction to an acceptable change has become a critical environmental problem in Tehran. Considering the complicated and varied factors affecting air pollution in Tehran, in order to identify and managing them, holistic and integrated approaches are needed. Frameworks with Cause-Effect and system thinking are appropriate for studying the main reasons of causing environmental problems and the interactions between environmental subsystems in order to get to suitable solutions. Driving force- Pressure- State- Impact- Response (DPSIR) model is a systemic approach that considers the key and important interactions between human and environment and is mentioned as a philosophic understanding for structuring and connecting policy level and environment. This research is a part of the second State of Environment (SoE) report for city of Tehran (Air pollution section) that is carried out in a period of three years (2008-2010). In this study, using the (DPSIR) framework, different components of air pollution in Tehran are analyzed, and so the most important driving forces in Tehran air pollution are socio-economic and cultural factors, motor vehicles, and inappropriate location of industries for which quantitative indices are presented. In pressure section, issues like fuel consumption, air pollution emission, travel, old cars and traffic are investigated. In state section, air quality indexes and related maps are presented and in impact section, external costs related to Tehran air pollution are calculated and then appropriate responses are presented for each component of framework separately.