نقد و تحليل گفتمان نقشبنديه در غزل جامي بر اساس نظريه زبان‌شناختي فركلاف و هليدي

Critical Discourse Analysis of Naqshbandyyeh in Jāmi’s Sonnets based on Norman Faircolough’s and Michael Halliday’s Linguistic Theories

عصر تيموريان يكي از ادوار مهم در تاريخ تصوف به شمار مي رود. مهم‌ترين ويژگي تصوف اين عهد كه آن را از ساير ادوار تصوف متمايز ساخته «حركت آن به‌سوي قدرت سياسي» است كه در ارتباط با سلاطين تيموري و پرنفوذترين فرقه صوفيه در اين عهد يعني «طريقت نقشبنديه» تبلور يافته است. پژوهش حاضر سعي دارد با بهره گيري از روش تحليل انتقادي گفتمان نورمن فركلاف و تكيه بر آرا مايكل هليدي در حوزه دستور نقش گرا، به بررسي جايگاه تصوف طريقت نقشبنديه در گفتمان غزليات جامي بپردازد. در منظومه هاي سه گانه جامي شاهد گفتمان هاي مختلفي در قالب شعري غزل هستيم كه در اين ميان، گفتمان غزل قلندرانه، ناصحانه و مدحي مهم‌ترين بسترهاي تبلور ايديولوژي طريقت نقشبنديه به شمار مي روند. در ميان اصول چندگانه صوفيان نقشبنديه، «خلوت در انجمن» و «سفر اندر وطن» بيش از ساير اصول مورد توجه جامي بوده است. فرايندهاي مادي و رابطه اي و شيوه نام دهي مشاركين گفتمان، ابزار اصلي جامي در زمينه تبلور «جهان‌بيني طريقت نقشبنديه» در گفتمان غزل هستند. تحليل گفتمان غزليات با توجه به روش تحليل نورمن فركلاف، در سه سطح «توصيف، تفسير و تبيين» صورت گرفته است. از ميان فرانقش هاي سه گانه زبان نيز «فرانقش انديشگاني» مدّنظر قرار داده شده است.