رديابي واژه هاي گويشيِ نوار مرزي شرق ايران در منتخبي از متون كهنِ منثور و منظوم ادب فارسي

A Comparative Study of Lexicon and Dialectal Expressions of Speakers of Eastern Borders in Iran in Persian Old Texts & Poems

زبان فارسي در گستره جغرافيايي خود گويشوران قابلي دارد كه البته با تفاوتهاي گويشي چندي در داخل و خارج ازسرحدات ايران كاربرد دارد. همجواري دو كشور ايران و افغانستان در خلال قرون متمادي، داد و ستد فرهنگي و تجاري وسيعي را بين ساكنان اين نواحي تا به امروز موجب شده است. وجود بيش از چهارصد كيلومتر مرز مشترك، تعاملات زباني و گويشي متنوع و در خور توجهي را در حوزه هاي مختلف زباني رقم زده كه تاكنون كمتر مورد مطالعه قرار گرفته است و نقشه گويشي كه در آن، مرزهاي گويشي مشخص شده باشد، ارايه نشده است. عواملي چون جنگ فرسايشي در افغانستان و از سويي كاهش فرصت هاي شغلي و طبعاً افزايش مهاجرت در دهه هاي اخير، ضرب آهنگ تحولات گويشي و داد و ستد زباني را در طول اين نوار مرزي قوّت بخشيده است. از ديگر سو، فاصله نسبي مردم آن نواحي از عرصه هاي علمي و فناوري، زبان فارسي رايج در آن حدود را تا حدودي بكر نگه داشته است و هنوز واژه ها و اصلاحات پارسيِ موجود در متونِ كهن ادبيِ منثور و منظوم، در كلامشان قابل جستجو است. نگارنده در اين مقاله بر آنست تا با بهره-گيري از الگوهاي رده شناسيِ منطقه اي، واژه هاي كهن موجود در متون كلاسيك نظم و نثر فارسي را كه ديگر در زبان فارسي معيار، از كاربرد افتاده اند، در گويشهاي فارسي نواحي مرزي ايران و افغانستان رديابي نمايند.

The shared border (500 km) between Iran and Afghanistan from near Torbat-e-Jam in Razavi Khorasan to Nehbandanand borders in South Khorasan has brought about outstanding and diverse dialectal interactions in Persian language. From one hand, in the rich lexical collection of Khorasan a number of words, there exist a number of old words which are no longer used in current Persian language. On the other side, surprisingly, these words are still used in eastern borders of Iran. Many of these words and combinations were of use in Old Persian literature especially in first Hijri centuries. In this article, the writer intends to do a contrastive analysis on lexicons, combinations and common shared expressions in dialects of Eastern borders from one hand and Dari Persian of Western cities of Afghanestan such as Haraat and Farah. To this end, the writer has gone over from Old Persian texts & poems. This entire attempt in this article has been done to shed light on better understanding of Dari texts & poetries with the help of good grips of these old words.