نقش سايه در باغ ايراني، بررسي شرايط آسايش اقليمي در باغ جهان‌نما و باغ دلگشا

The Role of Shade in Persian Garden, The Study of Thermal Comfort Conditions in Jahannama and Delgosha gardens

همگام با الگوبرداري از شيوه‌هاي مدرن و رويكردهاي جديد ساخت‌وساز در حوزه‌هاي معماري و معماري منظر، تجارب سنتي موجود بر پايه بهره‌گرفتن از انرژي‌هاي طبيعت، تقريباً به فراموشي سپرده ‌شده است. در اين باره، هنر باغ‌سازي ايران، ارزش‌ها و دستاوردهاي ارزشمندي دارد كه نيازمند مطالعه و بازشناسي است. شهر شيراز به‌واسطه جغرافياي خاص خود، به‌تنهايي داراي تعداد زيادي از باغ‌هايي با شهرت جهاني نظير باغ ارم، باغ تخت، باغ جهان‌نما و باغ دلگشاست. هدف اصلي اين مقاله بررسي ويژگي‌هاي ساختاري و به‌ويژه نقش سايه در بهبود شرايط آسايش اقليمي باغ‌ها به‌عنوان بخش مهمي از فضاهاي باز و سبز شهرها و منظر شهري است. در اين باره، از ديدگاه معماريِ منظر با تكيه بر دو نمونه بارز باغ‌ ايراني همچون جهان‌نما و دلگشا، براي اولين بار پژوهشي كمّي ‌ـ كيفي براي سنجش وضعيت گرمايي خرداقليم باغ در مقايسه با اقليم محلي و فضاي شهري پيرامون، در اوج گرماي تابستان و اوج سرماي زمستان صورت گرفت. در چارچوب روش كار نيز از جديدترين شاخص ارزيابي وضعيت گرمايي فضاي باز با عنوان شاخص جهاني اقليم گرمايي (UTCI) براي ارزيابي داده‌هاي برداشت‌شده در روزهاي چهار و پنج بهمن ماه 1391 و نه و سيزده مرداد ???? استفاده شده است. داده‌هاي ميداني نيز بر روي شبكه‌اي ازپيش‌تعيين‌شده در سطح باغ، توسط دستگاه‌هاي هواشناسي سيار كه قادر به برداشت آمار دما، رطوبت، باد، فشار هوا و دماي تابشي است، گردآوري شده است. نتايج نهايي حاصل از مقايسه آمار استخراج‌شده از ايستگاه‌هاي هواشناسي و داده‌هاي برداشت‌شده، نشان داد كه ويژگي‌هاي ساختاري و كالبدي نمونه‌هاي مطالعاتي تا چه ميزان، وضعيت اقليم خرد را نسبت به اقليم محلي، اقليم كوتاه‌مدت و اقليم بلندمدت شهر تعديل كرده است. بنابراين، تعيين نقش و توان باغ ايراني در بهبود كيفيت اقليم خرد و اقليم محلي در كنار بررسي نقش مجموعه عناصر شكل‌دهنده اين باغ‌ها در بهبود شرايط آسايش اقليمي درون، مهم‌ترين محصول پژوهش تلقي شده است.

Since the advent of modern methods and new constructional approaches in architecture and landscape architecture, traditional architecture techniques which were based on utilizing natural energies have been completely set aside. In this case, the art of Iranian gardening has a great deal of valuable achievements and experiences which need to be reconsidered. Owing to its special geographic situation, the city of Shiraz includes a number of globally well-known gardens such as Eram, Jahannama, and Delgosha garden. As long as Persian gardens are considered as important parts of open and green spaces and urban landscapes in cities, the main purpose of this paper is the study of their structural features along with the role they play in improving environmental quality and comfort conditions. From this point of view in Landscape architecture, a quantitative-qualitative study was performed for the first time based on two distinct samples of Persian garden, Jahannama and Delgosha, to evaluate the thermal conditions of the gardenʹs microclimate compared with the local climate and surrounding urban environment in extreme summer heat as well as intense winter cold. In this research, the latest assessment index of the open space thermal condition named the universal thermal climate index (UTCI) has been employed to evaluate the obtained data on January 24th and 25th of 2013 and July 31th and August 4th of 2014. Field data has been collected by mobile weather forecast facilities capable of recording temperature, humidity, wind, air pressure, and radiation temperature on the pre-set grid in both gardens. Final results obtained by extracting data from meteorological stations and the achieved data indicated that the structural features of the samples can highly mitigate the microclimate condition against local climate as well as short-term and long-term climate of the city. So, the main achievement of the present study is determining the role of Persian garden in improving the quality of microclimate and local climate as well as investigating the role of gardenʹs components in enhancing thermal comfort conditions inside it.