تصوير كاخ و باغ شاه موبد در مثنوي ويس و رامين فخرالدين اسعد گرگاني

The Image of Shah Mūbad’s Palace and Garden in Vīs u Rāmīn by Fakhr al-dīn Asʿad Gurgāni

شكل يا طرح باغ موضوعي است كه برخي از مهم‌ترين ويژگي‌هاي فضايي باغ را در بر دارد. علاوه بر آثار باقي‌مانده يا مدارك تصويري و متون تاريخي، شعر فارسي نيز منبعي براي شناخت باغ محسوب مي‌شود و تصويري از آن فراروي ما قرار مي‌دهد. تصوير يادشده كه ممكن است حاصل مشاهده توصيفگر يا حتي تصوير ذهني او درباره فضايي خاص باشد، اهميت دارد و ما را با موضوعي آشنا مي‌كند كه اطلاعات ديگري از آن در دست نداريم يا اطلاعات ما را تكميل مي‌كند. اين مقاله متن داستانيِ منظومي را از نيمه نخست سده پنجم مطالعه مي‌كند؛ زماني كه فخرالدين اسعد گرگاني داستاني قديمي‌تر را روايت كرده است. داستان يادشده، مثنوي ويس و رامين است كه تاثيري گسترده بر داستان‌هاي منظوم پس از خود داشته و احتمالاً اصل آن به دوره اشكاني بازمي‌گردد. مقاله در پي آشكار كردن تصويري از باغ و سراي شاه موبد است كه شاعر در حين داستان‌گويي خود و شرح روابط ميان شخصيت‌ها، آن را به‌طور ضمني وصف كرده است. در اين مطالعه، شعر شاعر ازجمله آن‌ها كه مربوط به شرح فضاي يادشده‌اند يا غير آن، تفسير مي‌شوند تا خصوصيات فضايي سراي شاه موبد روشن شود. در تفسير يادشده، درون‌مايه دراماتيك و صحنه‌هاي داستان در مركز توجه قرار دارند و هدف، يافتن ويژگي‌هاي معماريِ صحنه‌هايي است كه شاعر در ارتباط با سراي شاه موبد شرح مي‌دهد. بنا بر شرح شاعر، «سراي شاه موبد» از باغ و كاخ و شبستاني تشكيل‌ شده است و مجاور گوشكي است كه مشرف به ميدان است و كل مجموعه در دز يا كندز مرو قرار دارد. سراي موبد دربردارنده دو باغ است كه يكي همچون حياط اندروني در ميان عمارت شبستان بوده و ديگري داراي ديوار و حصار بوده و در مقابل كاخ اصلي است. كاخ به هر دو راه دارد و از طريق ايوان با فضاي هر دو باغ‌ـ گلستان و بوستان‌ـ ارتباط مي‌‌يابد.

The architectural setting of gardens, reflected in their layouts, comprises some of the most important characteristics and features of these open spaces. In addition to the remained historic monuments, documents and texts, Persian poems represent a valuable source for garden study which depict garden images in many cases. The images might be either extracted from poetʹs direct observation or his/her imagination of a specific place and clear an obscured subject or improve our knowledge about it. The article aims to study a narrative poetic text dates back to the first half of the 5th/11th century, when Fakhr al-d?n As?ad Gurg?n? narrates an ancient story. The text is V?s u R?m?n, probably a Parthian narration which has widely influenced on Persian poetic romance. The article tries to reveal an image of the Sar?y-i Shah M?bad as well as its gardens which have been implicitly described when the poet explain the relation between characters. In this study, the text is interpreted to clarify the spatial features of Sar?y-i Shah M?bad. This interpretation will focus on dramatic theme and also its story line to find the mise-en-scène of the scenes of narration; the mise-en-scène that specifies the architectural setting of the place. Based on the poet’s description, Sar?y-i Shah M?bad includes a garden, a palace and a harem and it is next to a G?shk which overlooks a square and the whole complex is inside the fort of Marv. Sar? includes two open spaces or gardens; B?st?n, an interior court inside the harem and Gulist?n, a garden in front of the palace which has been surrounded by an enclosure. The palace opened to both and connected to them by its loggias.