نقدي بر پژوهش‌هاي تفسيري‌تاريخي درخصوص معماري معاصر ايران، نمونه موردي: معماري دوره پهلوي اول

A Critical Survey of Historical Studies about Architecture of Pahlavi Era, Case Study: “Architecture of Pahlavi the First” by Mostafa Kiani

در دهه اخير، نگارش آثار تفسيري‌تاريخي درخصوص معماري معاصر ايران و دوران مدرنيزاسيون، رشد چشمگيري كرده است. عدم تفكيك چارچوب‌هاي متفاوت استدلال و تحليل، توسل به گونه‌هاي ناهمخوان تحليل و توجه نكردن به معيارهاي استناد در پارادايم‌هاي مختلف تحقيق، موانعي را در برابر علمي بودن اين پژوهش‌ها و اعتبار آن‌ها ايجاد كرده است. تبيين ساختاري اين معضل، هدف اين نوشتار است. در اين مقاله، ابتدا رويكردها و مباني فكري در اين نوشتارها، از منظر پارادايم‌هاي سه‌گانه تحقيق و دو عرصه درون‌نهادي و برون‌نهادي معماري با رويكرد استدلال منطقي بررسي مي‌شوند. اين بررسي به‌صورت تطبيقي با تاريخ‌نگاري دوره مدرنيسم معماري و تاريخ‌نگاري معماري عام معاصر در غرب انجام گرفته و فضاهاي غفلت‌شده و عرصه‌هاي تحقيقي وسيعي كه در اين زمينه باقي مانده است، معرفي مي‌گردد. پس از اين مقايسه در دو دسته تاريخ‌نگاري نخبه‌گرا و عام‌گرا، اين نكته بيان مي‌شود كه رويكرد نوين پژوهش ‌تفسيري‌تاريخي درباره دوران معاصر، چگونه از گرايش‌ به تحليل تاريخي معماري عامه در دوران نزديك، به‌رغم وجود شواهد استنادي، غفلت كرده است. سپس يكي از نمونه‌هاي گرايش نخبه‌گرا ـ «معماري دوره پهلوي اول» مصطفي كياني ـ در كانون بحث قرار داده مي‌شود. اين تحقيق، در تاريخ‌نگاري كلّي معماري ايران نيز با ارايه پژوهشي جامعه‌محور و نه طبيعي‌گرا يا باستان‌شناسانه كه شيوه رايج اين‌گونه بررسي‌ها در ايران است، مسيري متفاوت را پيش روي پژوهش‌هاي تفسيري‌تاريخي در ايران باز نموده است. بررسي نقادانه‌اي كه در اينجا ارايه شده، در راستاي بهسازي نگاه تحليلي به معماري تاريخي ايران، به تحليل ويژگي‌هاي شكلي و محتوايي آن مي‌پردازد. در انتها راهكاري براي بهبود پژوهش تفسيري‌تاريخي در اين حوزه ارايه شده است.

It has been in recent decade that we saw a considerable growth in number of published historical works about contemporary architecture of Iran and its modernization era. But paying far little attention to paradigmatic frameworks of analyze and incompatible approaches for the rational enquiry along without criticality to paradigmatic criteria, have been brought some scientific conflicts to their authenticity what this article is about. Here, theoretical basis of these studies is considered through three research paradigms as well as two architectural paradigms called inner-disciplinary and outer-disciplinary through rational debate. Via compatible study with works of historians of modern architecture and architectural history as a whole, some vast neglected areas of research in this subject are introduced. This comparison is arranged in two categories of elitism history and generic one and it is argued that historical research of near present has not pay enough attention to generic historical analysis while there has been a rich body of documents and evidences. Then one of the examples of elitists’ historical studies of contemporary architecture of Iran is put under criticism: “Architecture of Pahlavi the First” (by MostafaKiani). This study is distinguishable from its counterparts by its approach toward social- oriented research and by its dropping of naturalistic paradigm that is common in such works in Iran. The criticism presented here is aimed to enhancement of historical-analytical approaches toward past Iranian architecture and includes enquiry of its content as well as form. Finally some advices for improvement of historical research in the field of architecture of near present of Iran are given.