سنگ‌شناسي و زمين‌شيمي سنگ‌هاي آداكيتي پرسيليس سهند

• Petrology and Geochemistry of the Sahand High Silica Adakitic Rocks

در منطقه سهند در بخش شمالي نوار آتشفشاني اروميه- دختر، گنبدهاي آداكيتي پرسيليس متعددي با تركيب ريوليت، داسيت، تراكي‌داسيت، تراكي‌آندزيت و آندزيت، متعلق به محدوده زماني ايوسن پسين تا پليوسن وجود دارد كه سنگ‌هاي آتشفشاني- رسوبي ايوسن و نيز در برخي موارد سنگ‌هاي رسوبي اليگوسن- ميوسن را قطع كرده‌اند و تكه‌هايي از آنها را به‌صورت بيگانه‌سنگ در برگرفته‌اند. اصلي‌ترين كاني‌هاي سازنده اين سنگ‌ها پلاژيوكلاز و آمفيبول است كه بافت‌هاي متنوع فلسيتي پورفيري، ميكروليتي پورفيري، غربالي، جرياني و گلومروپورفيري را به نمايش مي‌گذارند. ماگماي سازنده اين سنگ‌ها داراي سرشت آهكي- قليايي پرآلومين، شاخص كمان‌هاي آتشفشاني است. در نمودارهاي ‌دسته‌بندي سنگ‌هاي آداكيتي نيز اين سنگ‌ها در گروه آداكيت‌هاي پرسيليس (HAS) قرار مي‌گيرند. نمودارهاي چند‌عنصري بهنجار‌شده به مورب، گوشته اوليه و كندريت، بيانگر غني‌شدگي اين سنگ‌ها از عناصر خاكي كمياب سبك و سنگ دوست (ليتوفيل) درشت‌يون (LILE) و تهي‌شدگي آنها از عناصر خاكي كمياب سنگين (HREE) است. تهي‌شدگي شديد از عناصر با شدت ميدان بالا (HFS) مانند Nb، P و Ti كه از ويژگي‌هاي برجسته محيط‌هاي كماني است، در اين سنگ‌ها ديده مي‌شود. بر اساس نمودارهاي سنگ‌زادي، ماگماي آداكيتي سازنده اين سنگ‌ها، از ذوب‌بخشي يك سنگ منشا اكلوژيتي يا گارنت آمفيبوليتي حاصل از دگرگوني صفحه اقيانوسي فرورانده شده نيوتتيس به زير ايران مركزي، به‌ وجود آمده است. اين ماگما در جريان صعود به ترازهاي بالاتر و جايگزيني، متحمل فرايندهاي تبلور تفريقي همراه با هضم و آلايش پوسته‌اي (AFC) شده است. وجود خوردگي و عدم تعادل شيميايي درشت‌بلورها و بافت غربالي آنها از شواهد رخداد اين فرايندهاست.

In Sahand area, northern part of Urmia-Dokhtar Magmatic Arc (UDMA) there are some high silica adakitic domes with rhyolite, dacite, trachy-dacite, trachy-andesite and andesite composition belonging to Late Eocene-Pliocene, the Eocene volcano-sedimentary series and in some cases the Oligocene-Miocene sedimentary rocks. They enclose some fragments of these rocks as xenoliths. The most abundant minerals in these rocks are plagioclase and amph- ibole with various textures such as felsitic porphyric, microlitic porphyric, sieve, flowage and glomeroporphyric. The parent magma of these rocks is calc-alkaline and per-aluminous in nature which is characteristics of the arc volcanism. These rocks fell in to the field of high-silica adakites (HAS) in classification diagrams. Enrichment in light rare earth elements (LREEs) and large ion lithophile elements (LILEs) and depletion in heavy rare earth elements (HREEs) are obvious in their MORB, primitive mantle and chondrite-normalized spider diagrams. Strong depletion in HFSEs including Nb, Ti and P which is signature of arc volcanism, can be observed in these rocks. According to the petrogenetic diagrams, the parent magma of the rocks studied was generated by partial melting of an eclogitic or garnet amphibolitic source derived from metamorphism of the Neotethyan subducted oceanic slab underbeneath the Central Iranian zone. Also, the magma has been subjected to assimilation, fractional crystallization (AFC) and crustal contamination during ascend to higher levels and emplacement. The presence of the corrosion and chemical disequilibrium of the phenocrysts and their sieve textures in these rocks support the occurrence of these processes.