دسترسي جغرافيايي به مراكز آزمايشگاهي تشخيص پزشكي كشور ايران: طراحي مدل دسترسي (مكان يابي و تعداد آزمايشگاه ها)

Geographical accessibility to medical laboratory services in Iran: modeling population access

پيشرفت هاي اخير در خصوص جغرافياي سلامت منجر به شناخت بيشتر نقش مكان يابي و توزيع جغرافيايي مراكز ارايه خدمات تشخيصي و درماني جهت دسترسي جمعيتي به اين خدمات شده است. در اين راستا مطالعه اي تحت عنوان "طراحي مدل دسترسي جغرافيايي به مراكز آزمايشگاهي تشخيص پزشكي كشور ايران" اجرا شد كه مقاله حاضر به معرفي مدل مذكور پرداخته است. جزييات روش شناسي اين مطالعه در مقاله ديگري ارايه شده است. بطور خلاصه، واحدهاي تحت مطالعه شامل آزمايشگاه هاي تشخيص پزشكي مستقر در داخل محدوده شهر بوده كه در حوزه درمان تا انتهاي سال 1391 فعال بودند. اين مطالعه در شهرهاي نمونه شامل تكاب، شوشتر، شيراز، ‌قم و همدان انجام شده است. تحليل داده ها با استفاده از نظرات كارشناسي صاحب نظران و با استفاده از سيستم اطلاعات جغرافيايي (GIS) در نرم افزار ArcGIS و تجزيه و تحليل اختصاصي Spatial analysis انجام شد. طبق نتايج مطالعه، اجزاي اصلي مدل دسترسي جغرافيايي به مراكز آزمايشگاه تشخيص پزشكي شامل "مكان يابي مراكز" و "كميت مراكز" است. كميت مراكز وابسته به "سرانه هاي زمين شهري" بوده و مكان يابي مراكز شامل اجزاي "تراكم جمعيت"، "شعاع دسترسي"، "ايمني محل استقرار"، "سازگاري با كاربري هاي هم جوار"، "حفاظت از محيط زيست"، "مجاورت با زمين هاي قابل ساخت" و "دسترسي به معابر" بدست آمد. مدل پيشنهادي مي تواند الگويي براي مكان يابي آزمايشگاه ها در تمامي شهرهاي كشور و همچنين الگويي براي مكان يابي ساير مراكز تشخيصي و درماني باشد. با اين وجود انطباق اين مدل براي شهرهايي با مساحت كوچك، نيازمند دقت بيشتر است. نتايج مكان يابي آزمايشگاه ها بايد توسط بازديد و پيمايش هاي ميداني يا توسط نظرات كارشناسان بومي با واقعيات شهر انطباق يابد زيرا برخي عوامل مانند مسايل حقوقي و اقتصادي زمين، در امكان كاربرد برخي مكان هاي پيشنهادي تاثير گذار خواهد بود.

Objective (s): Recent advances in health geography lead to more understanding of the role of the geographical distribution and location of health services. In order to reduce the social inequalities, there have been several attempts to measure geographical access to health services. The present study was carried out to assess modeling geographical access to medical laboratory services in Iran. Methods: The detailed methodology was reported elsewhere. In brief, study units includeded medical laboratories which were active by the end of March 2013 and located within the city borders. A selected number of cities were included in the study. Data were analyzed using experts’ opinions and using Geographic Information System (GIS). In addition, spatial analysis performed using ArcGIS. Results:This model included two main domains: ‘site selection’ and ‘the number of centers’. The number of centers was dependent upon the urban land use per capita and the site selection consisted of seven elements including population density, distance to service, safety, land use compatibility with neighbors, environmental protection, neighbor to non-constructed land and access to roads. Conclusion: The proposed model can be fit for selecting sites for medical laboratories in all cities and as well as for locating other medical centers in Iran. However, one should be careful for using the model for site selection in cities with small area. The accuracy of selected sites should be confirmed with field visits and opinions of local experts, because some factors such as economic and legal issues influences the possibility of the usage of proposed lands.