مقايسه ميزان تلفات خاك تحت مديريت چراي شديد و كشت ديم در حوزه آبخيز گرگك، كارون شمالي

Soil loss comparison under overgrazed pasture and rain fed agriculture in Gorgak sub-watershed, North Karoon

يكي از عوامل اصلي تشديدكننده فرسايش خاك در حوزه­ هاي آبخيز، عدم مديريت اراضي از جمله چراي شديد و تبديل اراضي مرتعي به زراعي ديم است كه متاسفانه اين موضوع در مورد حوزه كارون نيز صدق مي­كند. لذا به‌منظور بررسي تاثير نوع كاربري اراضي بر هدررفت خاك، اقدام به بررسي و تعيين ميزان تلفات خاك تحت دو نوع مديريت چراي شديد و زراعت ديم، در حوزه آبخيز رودخانه گرگك واقع در حوزه آبخيز شمالي رودخانه كارون (در محدوده استان چهارمحال و بختياري) گرديد. در اين تحقيق با بهره­ گيري از يك دستگاه باران‌ساز، در پنج نقطه از حوزه آبخيز مزبور، تعداد 180 واقعه باران مصنوعي با شدت 40 ميلي‌متر در ساعت و تداوم 30 دقيقه ايجاد و ميزان تلفات خاك ناشي از هر بارش در دو نوع مديريت كشت ديم و چراي شديد در شرايط رطوبتي هواي خشك و مرطوب (ظرفيت زراعي) و در سه طبقه شيب (10 تا20، 20تا30 و 30 تا40 درصد) اندازه­گيري شد. نتايج حاكي از آن است كه نسبت ميزان تلفات خاك در اراضي تحت چراي شديد به اراضي تحت كشت ديم در شرايط رطوبتي هواي خشك، 6.45 و در حالت مرطوب برابر با 33.2 بوده است. در شيب­ هاي مختلف نيز مقدار تلفات خاك در مديريت چراي شديد بيش از اراضي تحت زراعت ديم مشاهده گرديد به‌نحوي كه اين نسبت در طبقه­ هاي شيب 10 تا20، 20 تا 30 و 30 تا 40 درصد به‌ترتيب 4.77، 5.19 و 2.34 بوده ‌است. در مجموع مقدار تلفات خاك در اراضي تحت مديريت چراي شديد 3.38 برابر تلفات خاك در مديريت كشت ديم بوده است.

One of the main factors accelerating soil erosion in the watersheds in Iran is improper management including overgrazing and improper land use changes of pastures into agriculture. This problem is true in the whole Karoon watershed. Therefore, the objective was to study the effects of land use changes on soil loss in Gorgak sub-watershed. The statistical design was split plot design with pasture and rain fed agriculture as main factors. A drop maker rainfall simulator with 40 mm/hr intensity and 30-minute rainfall period was used on five field locations under two soil moisture conditions of air-dry and field capacity and three slope classes of 10-20, 20-30, and 30-40%. A total of 180 sediment and runoff measurements were made using the above rainfall simulator under field conditions for two land use systems of rain fed cereal and overgrazed pastures. All the measurements were done in triplicates (5 fields x 2 land uses×2 moisture content×3 slope classes×3 replicates = 180 plots). The results showed the soil loss under overgrazed and air-dry soil condition was 45.6 times more than the rain fed agriculture under the similar soil moisture condition. However, the results showed the soil loss under overgrazed and field capacity soil moisture condition was 2.33 times more than the rain fed agriculture under similar soil moisture condition. Once the soil loss was compared for different slope classes of 10-20, 20-30, and 30-40 slope percent, the results indicated the soil loss under overgrazed and air-dry soil condition were 4.77, 5.19, and 2.34 times more than the rain fed agriculture under similar soil moisture condition. Overall, soil loss under overgrazed condition was 3.38 times more than rain fed agriculture. Therefore, although most soil conservationists generally believe that the rain fed agriculture in Iran is very improper managed and it has high soil erosion rates but the results of this study showed the overgrazed pastures in the north Karoon watershed need much more priority for any soil loss measures and controls.