تمايزجايگاه علم و معرفت در عرفان ابو عبدالله نفَّري

Distinction of Knowledge and Gnosis from Abu ‘Abd Allah Neffari’s Mystical View

برخي از عرفا، علم و معرفت را به صورت مترادف به كار برده اند و بسياري ديگر معرفت را برتر از علم دانسته اند؛ زيرا كه منظور ايشان از علم، دانش ظاهري، اكتسابي و معقول است؛ و معرفت در اين جايگاه، دانش بر اساس كشف و شهود است. در ديدگاه عرفاني محمد بن عبدالله نفّري-عارف قرن چهارم- هر چيزي غير از خدا، حرف و خلق محسوب مي شود؛ لذا عارف بايد خويش را از رسوم و احكام و غيريّت رها سازد. در سير الي الله، علوم و تعاليم آن -كه گاهي علم شرع و گاهي علوم منقول و معقول مدّ نظر است – ماسوي الله به شمار مي رود. از اين منظر، عارف كسي است كه توانسته باشد احكام و رسوم را از خود بزدايد؛ لكن هنوز گرفتار حجاب لطيفي به نام معرفت است. بنابراين در عرفان نفّري، نيل به معرفت حقيقي و يقيني، با زدودن حجاب معرفت و معارف ميسّر مي شود.در ميان انديشمندان و عرفاي مسلمان، ابوعبدالله نفري، اولين كسي است كه اين تمايز را قايل شده است. علاوه بر اين از «وقفه» ياد نموده كه جايگاهي برتر از معرفت دارد. در اين مقاله، با توجه به جايگاه اين تمايز و اهميت موضوع علم و معرفت در اسلام و توصيه و تاكيدي كه در قرآن و سنت به اين امر شده است و همچنين ارزش و مقام والاي معرفت الهي نزد عرفا و اوليا الله، به بررسي جايگاه علم و معرفت، درجات و مراتب آن، تفاوت علم و معرفت، وصول به آن و رابطه علم و جهل در عرفان نفّري به روش توصيفي-تحليلي پرداخته شده است؛ كه با توجه به تقدّم تاريخي وي بر عارفاني همچون امام محمد غزالي، طرح علم و معرفت و تمايز آن دو در انديشه نفّري، اهميّت ويژه اي مي يابد.