پژوهشي در زندگي و انديشه‌هاي عرفاني ابوالقاسم كُرَّكاني

A Research on Life and Mystical Thoughts of Abu al-Qāsem Korrakāni

ابوالقاسم كُرّكاني(380- 469) يكي از عارفان و مشايخ بزرگ مكتب خراسان است كه آگاهي از اقوال و آرا و انديشه‌هاي عرفاني وي، در بررسي تاريخ تحليلي و جريان شناسي تصوّف، امري ضروري و بايسته است. عليرغم گمنامي و شهرت اندك وي در تصوّف، او در نزد بسياري از بزرگان و مشايخ كبار صوفيه خدمت كرده و در روزگار خويش صاحب خانقاه و مريداني بوده كه بسياري از آن‌ها از جمله ابوعلي فارمدي و ابوبكر نسآج، به مدارج عالي عرفاني دست يافته و واسطه انتقال آموزه‌هاي عرفاني وي به بزرگاني چون احمد غزالي و عين القضات بوده‌اند. متاسّفانه برخي از تذكره‌نويساني چون حمدالله مستوفي و دولتشاه سمرقندي به استناد حكايتي در اسرارنامه عطّار، مذكّري را كه از نماز گزاردن بر جنازه فردوسي خودداري كرد و اجازه نداد كه وي را در گورستان مسلمانان دفن كنند، همين ابوالقاسم كرّكاني دانسته‌اند و ديگران هم بارها اين افسانه را – به تقليد از روي يكديگر و بدون تحقيق و ژرف نگري در حكايت عطّار- نقل كرده و به عمد يا غير عمد، كرّكاني را «فقيه متعصّب» و «مذكّر تنگ نظر» معرّفي كرده، به همين بهانه در مقابل ميراث و انديشه‌هاي پربار عرفاني وي سكوت كرده‌اند. اين نوشتار بر آن است ضمن ذكر دلايل و شواهدي مبني بر ردّ چنين نسبت و عملكردي به شيخ كرّكاني، ابتدا كليّاتي از زندگاني، احوال، آثار، استادان، شاگردان و معاصران وي مطرح و سپس برخي از اقوال و انديشه‌هاي عرفاني او را بيان كند؛ انديشه‌هايي همچون: دفاع از ابليس، توامان بودن رضا و دعا، اهميّت فناي في الله، فضلِ موافقت برادران، دام پندار، مار نفس، اطاعت بدون قيد و شرط از پير، تمايز معلومِ خالق و علمِ مخلوق، توكّل و ياد مرگ.