تحليلي بر سيادت صفويان در دوره پيش صفوي "براساس سندي نويافته باستان ‏شناسي در مجموعه خانقاهي و آرامگاهي شيخ صفى ‏الدين اردبيلي"

An Analysis on the Leadership of Safavid During the Pre-Safavid Period, Based on Newly Discovered Archaeological Evidence from Sheikh Safi al-din Shrine and Khanegah

ظهور صفویان در تاریخ ایران از نظر سیاسی و مذهبی جایگاه خاصی دارد. نقش‏ آفرینی صفویان در تاریخ منطقه، نه از زمان تشكیل دولت‌شان در 907 هـ.ق. توسط شاه اسماعیل، بلكه از زمان ظهور این سلسله در تاریخ اجتماعی ایران شروع می‌شود. از این عصر، دوره پیش صفوی نامیده‌اند. این دوره گرایش مذهبی و انتساب آن‌ها به نوادگان حضرت رسول اكرم (ص) مورد مجادله صفویه‏ پژوهان بوده، به‌طوری كه بحث سیادت این خاندان منجر به طرح فرضیه‏ های مختلفی شده است. واكاوی این موضوع با رویكرد مطالعه تطبیقی اسناد تاریخی و یافته‏ های باستان‏ شناسی، می‏ تواند راه گشای پاسخ به ابهامات تاریخی باشد. سنگ فرمان‏ ها و حاوی اطلاعات ذی‏ قیمتی هستند كه از طرف شخصیت‏ های سیاسی و مذهبی، تحت عنوان احكام لازم‏ الاجرا در بناهای مذهبی و جز آن، جهت اعلان عمومی نصب می‏شده‏ اند. پژوهش حاضر، ضمن معرفی سنگ فرمانی نویافته كه حاصل تحقیقات نگارندگان در مجموعه شیخ صفى‏ الدین است، قصد دارد با نگاهی نسب‏ شناختی به تحلیل موضوع سیادت در خاندان صفوی بپردازد. این سنگ فرمان كه در دهه‌ی آخر سده 9 هـ.ق. به دستور تولیت مجموعه سلطان‌علی‌میرزا، فرزند ارشد شیخ حیدر الصفوی صادر شده، درباره‌ی عفو و بخشش مالیاتی بازار برنج اردبیل است. در این فرمان از متولی مجموعه با القابی چون «ولایت سماء» و «سیدالسادات» یاد می‌شود كه نشان‌دهنده‏ی وجود سیادت در خاندان صفوی است. این اثر كه بهتر است از آن تحت‌عنوان «سنگ سیادت» نام برده‏ شود، نه‏ تنها سندی ارزشمند برای اثبات سیادت و رد نظریه مخالفان آن در دوره پیش صفوی است، بلكه بیان گر قدرت تدریجی رو به رشد نوادگان ایشان همزمان با دوره قراقویونلو و آق‏قویونلوها و تكاپوی آن‌ها برای رسیدن به حكومت است. مطالعه حاضر می‌تواند باب جدیدی برای پژوهش در ساختارهای اجتماعی صفویان در تاریخ سیاسی و مذهبی ایران بگشاید.

Dar al-arshad of Ardabil as the beginning point of the Safavid movement; as will be proved by the convent of the mausoleum of Sheikh Safi city, the patriarch of the Safavid Sufi sheikh and their important role in the Safavid movement. Although the Safavid era had artistic developments and scholars on the subject of art history are cleared but it seems that there still some issues related to genealogy and religious orientation because of the complexity of the subject and considerable political Safavid era is a controversial issue. The rise of the Safavid dynasty in Iran and the Middle East from the religious and political history viewpoint are special. In other words, the Safavid in the history of the region are not only the role of government policy in 907 AD by Shah Ismail, but since the rise of the dynasty, the Abbasid Caliphate coincided with the start. This era in historical debates by historians is remembered as the pre- Safavid period. By this period, Religion was assigned to the descendants of the Prophet Muhammad. Discussion and debate about the Iranian Safavid and foreign scholars, the sovereignty of the family mentioned in the period leading to the hypothesis are caused at least two major groups.  Review and analysis of this comparative approach to the study of historical documents and archaeological findings can helpful responding the ambiguities of history being discussed. The stone commands documents and information are valuable as research by prominent religious and political figures, under the provisions of binding of religious monuments and other public places has been installed for announcement. This study is aiming to read and introduce a newly found decree stone command which is the result of archaeological investigations of the Sheikh Safi al-din khanegah and shrine ensemble of Ardabil, and attempts to look at the relative instruments subject to the Lordship of the Safavid dynasty in the Safavid period. The stone is representing that the power steering gradually growing along with the descendants of the Safavid period between Aghkoyunlularand Koyunlu and sovereignty and the government is scrambling to reach. The provisions of this command stones in the last ten centuries AD, under  Sultan Ali Mirza, the eldest son of Sheikh Haydar al-safavid ordered  to be issued,  is about the Ardabil Forgiveness tax rice market. In the stone commond lordship of the Sheikh Safi al-din khanegah and shrine ensemble in Ardabil is with titles such Velayet Sema (Divine or heaven Leader) and seyed al-sadat, abol al-hedaye(Great navigator), Keramet penah (Great Compassionate) Indicates the presence of the Lordship (Siyadat) of the Safavid dynasty. This unique effect which should be referred to as stone of lordship (Sange siyadat) Not only a valuable document to prove the supremacy and sovereignty in the absence of anti-rejection theory Safavid dynasty in the Safavid period but also Reflects the gradual growing simultaneously with the descendants of the Safavid rule Qara Qoyunlu and Aq Qoyunlu and force them ahainst the government.  This could be the emergence of a new social structure of the Safavids in Iranian political and religious history.