تاثير نظريه «حركت جوهري» بر انديشه كلامي ملاصدرا

The Impact of the Theory of Trans-Substantial Motion on Mulla Sadra’s Kalami Thought

يكي از مهمترين ابتكارات وجود شناختي ملاصدرا كه تاثير شگرفي بر انديشه فلسفي و كلامي او داشته است، نظريه حركت جوهري است. اكتشاف عظيم ملاصدرا در اين زمينه، اثبات ناآرامي و بيقراري در نهاد عالم و آدم و اثبات حركت و تحول دايمي در بنيان همه موجودات مادي است؛ انگاره‌يي كه عموم حكماي پيش‌صدرايي آن را امري نامعقول و امكان‌ناپذير ميدانستند. دامنه تاثيرگذاري اين نظريه بقدري وسيع است كه پس از چند قرن پژوهش، هنوز هم جاي واكاوي و تامل در زواياي مختلف آن وجود دارد. اما آنچه تاكنون درباب دستاوردهاي حركت جوهري بيان شده، عموماً نتايج وجود شناختي و فلسفي بوده و كمتر به آثار و بركات اين اصل در ساحت كلامي ـ اعتقادي پرداخته شده است. ‌بهمين دليل، نوشتار حاضر با رويكردي مسيله ‌محور و با روش تحليلي و پژوهش كيفي، ضمن طرح دقيق مسيله و تقرير نظريه، با تاكيد بر ابتكاري بودن آن، به تحليل داده‌ها در راستاي بررسي تاثير اين انگاره بر انديشه كلامي ملاصدرا پرداخته است. بنابرين، يافته‌هاي اين پژوهش بر استنباط و تبيين مهمترين لوازم كلامي و اعتقادي حركت جوهري تمركز يافته است كه فهرستوار عبارتند از: خداشناسي و تبيين فقر دايمي مخلوقات به خدا، اثبات حدوث زماني عالم، تبيين عقلاني معاد جسماني، توجيه فلسفي آموزه تجسم اعمال، ابطال عقيده تناسخ، نوآوري در تبيين ماهيت مرگ و تبيين عموميت حشر.

One of the most important ontological innovations of Mulla Sadra which exercised a huge influence over his philosophical and kalami thoughts was the theory of the trans-substantial motion. His magnificent discovery in this field demonstrated restlessness in the substance of the world and human beings and proved the existence of continuous motion and change in the essence of all material existents. This was a view which the majority of pre-Sadrian philosophers considered to be irrational and impossible. The extent of the influence of this theory is so vast that, even after some centuries of research, there is still some room for further study regarding its various dimensions. However, what has been discussed and written concerning the outcomes of the trans-substantial motion so far are generally limited to ontological and philosophical results, and little research has been carried out regarding the effects and uses of this theory in the kalami-religious field. Accordingly, following an analytic and qualitative method, after posing the problem meticulously and explaining this theory, the writers have examined the data related to the influence of this theory on Mulla Sadra’s kalami thoughts while emphasizing the innovative nature of the theory of the trans-substantial motion. Hence, the findings of this research are based on inference and focus on explaining the most important kalami and religious concomitants of the trans-substantial motion. These findings include the knowledge of God, description of the eternal dependence of created beings on God, demonstration of the temporal origination of the world, intellectual explanation of corporeal resurrection, philosophical justification of the doctrine of the embodiments of deeds, falsity of the notion of transmigration, innovative explanation of the nature of death, and clarifying the universality of revivification.