مروري بر نقش و عملكرد دهقانان در ابتداي دوره اسلامي

دهقانان در مفهوم مالكان، صاحبان و رييسان ديه ها از عصر ساساني، و به طور مشخص از دوره خسرو انوشيروان تا سده هاي 4 و 5 هـ.ق نقش و نفوذ سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي مهمي در ايران داشته اند. اين گروه اجتماعي كه در عهد ساسانيان به عنوان بخشي از نجبازادگان درجه دوم، در پائين ترين لايه ي اشراف قرار داشتند، اداره امور محل خويش را به طور موروثي به عهده گرفته و وظيفـه گردآوري خراج و جزيه را بر عهده داشتند. آنان واسطه ي حكومت و جماعت پرشمار ماليات دهندگان روستايي بودند. پس از سقوط حكومت ساساني و تسلط عرب ها مسلمان بر ايران، مقام و موقعيت دهقانان نه تنها كاهش و زوال نيافت، بلكه با نابودي اشراف بلندپايه، جايگاه و مرتبه خود را به طور نسبي حفظ كردند. اينان به مثابه رئيس و رهبران جمعيت هاي ده نشين و حتي شهرنشيــن از طريــق تعامل و سازش با فاتحان عرب، ضمن آن كه مقام اجتماعي و مسؤوليت هاي سابق خود را حفظ كردند، با تدابير معقول مانع از خونريزي و تخريب بيشتر روستاها و شهرهاي ايران توسط مهاجمان گشتند. اينان نقش مؤثري در انتقال آداب و رسوم و سنت هاي فرهنگي و اجتماعي، و حتي شيوه و رويه هاي اداري دوره ي باستان به عصر اسلامي ايفا كردند. آنان تا چندين قرن پس از سقوط حكومت ساساني با علاقه مندي داستان ها و روايت هاي كتبي و شفاهي تاريخ ايران باستان را پيوسته حفظ و از نسلي به نسلي ديگر منتقل نمودند