تحليل گفتمان مناظره‌هاي امام رضا(ع)

Discourse Analysis of Imam Rezaʹʹs Debates

از ويژگي‌ها و نقاط بارز سيره امام رضا(ع)‌ مواجهه ايشان با نمايندگان اديان و مذاهب گوناگون در قالب مناظره‌هايي است كه برخلاف اهداف مامون ـ‌خليفه عباسي‌ـ از برگزاري آنها، به عرصه‌اي براي دفاع از مرزهاي اعتقادي اسلام، امامت و عقايد به‌حقِ شيعه و به‌ويژه اثبات صلاحيت و حقانيت امام براي امامت و خلافت تبديل شد. استحكام در استدلال، استناد امام به منابع دست‌اولِ اديان ابراهيمي و احاطه ايشان بر زبان، تفاسير و دقايق كتاب‌هاي مقدس اين اديان از شگفتي‌هاي اين مناظره‌هاست كه كاملاً با موفقيت امام و شكست طرف‌هاي مناظره همراه بود. در اين مقاله به اين پرسش‌هاي مشخص پاسخ داده مي‌شود كه از منظر تحليل گفتمان، مناظره‌هاي امام رضا(ع) با ديگران چگونه تحليل مي‎شود؟ بهره‌گيري از اين روش چه زوايايي از منظر زباني و موقعيت طرف‌هاي گفتگو مي‌گشايد؟ ويژگي‌ها و ظرفيت‌هاي مناظره‌هاي امام رضا(ع) به‌منزله شكلي از ارتباط كلامي و تبليغ ديني چيست؟ هدف اين است كه با پاسخ به اين پرسش‌ها از منظري متفاوت به اين مناظره‌ها نگريسته شود و با بهره‌گيري از توانايي‌هاي تحليل گفتمانِ انتقادي در قالب متغيرها و مقوله‌هاي عملياتي، اين مناظره‌ها موشكافانه بررسي شود. دقت در مناظره‌هاي امام با نمايندگان اديان و فِرَق ديگر با تمركز بر مقوله واژگان، چشم‌انداز، استعاره، انسجام تاريخي، نقل‌قول و تاكيد ساختاري نشان‌دهنده اين واقعيت است كه امام با وجود اثبات حقانيت و ابطال ادعاهاي طرف‌هاي مناظره، از منازعه اخلاق‌گريزِ گفتماني، برحذر مانده و در كمال صراحت، دقت، ادب و احترام، نفسِ اين مناظره‌ها را به عرصه‌اي براي اثبات امامت و خاتميت پيامبر اسلام تبديل كرده‌اند.

One of the main characteristics of Imam Rezaʹs menology was his encounters with the representatives of other religions in the context of debates which turned into an arena for protecting Islamic ideologies, Imamate, Shiaʹs legitimate beliefs and especially his rightfulness and competency to Imamate and Caliphate while al-Maʹmun –the Abbasid Caliph- sought to benefit from such debates otherwise. His solid arguments, citation to first-hand sources of Abrahamic religions and full knowledge over the languages and interpretations of Holy Scriptures are among the most amazing features of these debates which led to Imam Rezaʹs victory and the other partyʹs failure at the end of each debate. This article answers questions including: Discourse-analysis speaking, how are Imam Rezaʹs debates analyzed? What aspects of the both parties of such debates are revealed during these analyses? What are the characteristics and capacities of Imam Rezaʹs debates in terms of verbal communication and religious propagation? By answering these questions, this paper seeks to view these debates differently and examine them critically by applying critical discourse analysis in form of variables and functional items. Exploring Imam Rezaʹs debates with the representatives of other religions and sects with an eye on words, perspective, metaphor, historical coherence, citation and structural emphasis indicates that though proving his rightfulness and rejecting the other partyʹs claims, Imam Reza avoided unethical dispute and used such debates as a platform to prove Imamate and the Holy Prophetʹs Seal of Prophecy through precision, accuracy, politeness and respect.