عدم پاسخ‌گويي به عنوان يك مشكل در تعميم نتايج طرح‌هاي پژوهشي

Letter to editor

? سردبير محترم مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي همواره هدف از راه‌اندازي و اجراي يك طرح پژوهشي، حصول به يك نتيجه كاربردي و قابل تعميم براي جمعيت مورد مطالعه است. يكي از راه‌هاي قابليت تعميم نتايج يك طرح پژوهشي، نمونه گيري تصادفي از جمعيت تحت مطالعه است كه اين امر مي‌تواند اعتبار خارجي مطالعه را ارتقا دهد، اما عدم پاسخ‌گويي افراد در نمونه آماري انتخاب شده، همواره مي‌تواند به عنوان يك مشكل بر سر راه پژوهشگر باشد كه منجر به ايجاد خطاي انتخاب شده و قابليت تعميم مطالعه را كاهش مي‌دهد(1و2). ميزان پاسخ‌گويي معمولاً به درصد پاسخ‌گويي به اكثر سوالات مورد نظر محقق در يك نمونه انتخاب شده از جمعيت تعريف مي‌شود(3). برخي فاكتورها از قبيل خصوصيات افراد مورد مطالعه، روند پيگيري افراد، نحوه تماس اوليه با آنها، مدت زمان حضور افراد در مطالعه و علاقمندي آنها به موضوع مورد تحقيق بر روي ميزان پاسخ‌گويي جمعيت مورد مطالعه تاثير مي‌گذارد(4و5). مطالعات مختلف نشان داده‌اند كه معمولاً افرادي كه تمايل به پاسخ‌گويي ندارند داراي سن بالاتر، سطح تحصيلات كم‌‍تر، عمدتاً مرد، مصرف‌كننده سيگار و داراي نگرش منفي به حيطه‌هاي مختلف سلامتي هستند(6و7). پس مي‌بينيم قضاوت آماري بدون در نظر گرفتن ملاحظات مربوط خصوصيات افرادي كه از مشاركت در طرح اجتناب مي‌ورزند نمي‌تواند خيلي معقول و قابل تعميم به كل جمعيت باشد. هميشه بايد توجه داشته باشيم زماني نتيجه يك مطالعه معتبر است كه بين افراد پاسخ‌گو و غيرپاسخ‌گو در خصوص متغيرهاي مورد مطالعه اختلاف معنادار وجود نداشته باشد. لذا آناليز آماري صرفاً بر اساس افراد پاسخ‌دهنده اطلاعات گمراه‌كننده و ناصحيحي در خصوص جمعيت مورد مطالعه خواهد داد. در واقع شدت خطا در مطالعه بستگي به نسبت افرادي كه در روند مطالعه پاسخ‌گو نبوده‌اند و همچنين بزرگي اختلاف بين افراد پاسخ‌گو و غيرپاسخ‌گو روي متغيرهاي مورد مطالعه دارد(2). اين موضوعي است كه نويسندگان محترم در هنگام گزارش طرح‌هاي خود بايد مد نظر داشته باشند و حتماً به ميزان پاسخ‌گويي افراد مورد مطالعه، جهت قضاوت در خصوص تعميم نتيجه مطالعه اشاره نمايند. البته بهتر آن است كه تا حداكثر ، امكان مشاركت در مطالعه و پاسخ‌گويي توسط شركت‌كنندگان را به روش‌هاي مختلف فراهم آورند.