بررسي تطبيقي روداري مذهبي حاكمان آل بويه و سلجوقيان در امور سياسي و حكومتي

Comparative Analysis of Religious Moderation of Buyid and Seljuq Governors in Political and State Affairs

رواداري و شكيبايي براي آزادي رفتار و انديشه و حقوق ديگري به ويژه در امور مذهبي و سياسي در پناه قانون و قدرت دولت، از گذشته تا كنون از برجسته ترين موضوع هاي ديني- سياسي بوده است. بيشتر دولت مردان پيرو دين و مذهب و يا انديشه خاص سياسي و فكري‌اند و بسياري از آنان پس از رسيدن به قدرت و حاكميت، همه امكانات و امتيازها را براي توانمندسازي انديشه و فكر خود به خدمت مي گيرند و براي ديگران حقوقي در نظر نمي آورند. قرن چهارم و پنجم هجري، قرن تمدن سازي و شكوفايي مسلمانان به شمار رفته است و دولت هاي آل بويه و سلجوقيان در آن روزگار حاكم شده اند. بنابراين، بررسي اين موضوع معطوف به اين دولت ها براي مشكلات امروز بسيار راهگشا است؛ به ويژه با توجه به اينكه يكي از آن دو، پيرو تشيع و ديگري پيرو تسنن بوده است. اين نوشتار با رويكرد تطبيقي و مقايسه اي، به واكاوي و توصيف و تحليل ويژگي هاي برجسته و تاثيرگذار رواداري مذهبي در دو عصر آل بويه و سلجوقيان و مقايسه آن دو از اين منظر با يك ديگر مي پردازد. حاكمان آل بويه و سلجوقي در امور سياسي و حكومتي، در حوزه رواداري مذهبي، رفتارهاي گوناگوني داشته اند و رواداري مذهبي در اين دو دوره، فراز و فرودهاي فراواني داشته است. رواداري مذهبي در توسعه علم و فرهنگ و مراكز علمي و فرهنگي و در پي آن، وضع عالمان در اين دو دوره بسي تاثيرگذارد و از ديد سياسي و حكومتي، زمينه نيكويي براي استفاده از انديشه ها و انديشه ورزان گروه هاي مختلف فراهم آورد و حاكمان در استفاده از نخبگان جامعه، از فرصت مغتنمي برخوردار شدند.

Performing moderation for freedom of actions and thoughts and rights of others, particularly in religious and political issues or under the law and government enforcement, has long been one the outstanding religious-political issues. The majority of politicians follow certain religious or political ideologies and a good number of them, after gaining power and authority, take the most advantage of the available conditions for reinforcing their thoughts and ideologies, even at the cost of obliterating those of others. During the fourth and fifth centuries, Muslims experienced flourishing civilization, and dynasties like the Buyid and Seljuq gained ascendance. Taking the example of these governments, one Sunni and the other Shiite, can be quite effective for todayʹs problems. The present article, through adopting a comparative approach, aims at describing and analyzing the outstanding and influential religious moderation as practiced by these two governments and comparing them in that regard. The Buyid and Seljuq governors acted differently in political and state affairs and religious moderation. It seems that religious moderation has enjoyed various ups and downs during this era and it has played a crucially important role in cultural and scientific developments, establishment of academic centers, and consequently the status of the scholars. Considering the political and state affairs, religious moderation or temperance established a fertile ground for benefiting from various scholars and scientists and enabled the governors to benefit from the presence of such elites.