از توَشْتْر ودايي تا مرداس شاهنامه

From Vedic Tvaṣṭṛ to Mardâs of Shâhnâme (A Review of the Meaning and Etymology of Mardâs)

توجّه بسيار دانشمندان به شخصيّت و نام مرداس، عليرغم ناچيز بودن ذكري كه از او در شاهنامه رفته، مديون اهمّيّت پسرش ضحّاك در اساطير ايراني است. نبود نام و نشان او در متون اوستايي و تشويش صورت‌هاي نگارشي آن به خط پهلوي در متون فارسي ميانه و كثرت بيش از حدّ گونه‌هاي مضبوط آن در متون اسلامي و همساني نوشتاري و احتمالاً آوايي صورت مضبوط در شاهنامه با نام خاصّ عربي مرداس مسايلي هستند كه اين شخصيّت و نامش را در ابهام فرو برده‌اند. با اين همه، وجود اطّلاعات بسيار در وداها از ايزد توَشْتْر، پدر ويشوه‌روپه كه معادل ضحّاك ايراني است، مي‌تواند تا حدّي خلا اطّلاعات ما از اين شخصيّت را مرتفع سازد. با بازخواني اطّلاعات مرتبط با اين شخصيّت در متون ودايي و مداقّه درصورت‌هاي نام او در متون فارسي ميانه و متون عهد اسلامي مي‌توان تصويري بهتر از او به دست ‌آورد و خطاهاي گذشته درباره نام او را تصحيح كرد.

Despite the few data about Mardâs in Shâhnâme, the very high attention of scholars to him and his name is indebted to the importance of his son, Zahhâk, in Iranian mythology. The lack of any information about this personality in Avesta, ambiguity of written forms of his name in Pahlavi script in middle Persian texts, multiplicity of the recorded forms in Islamic texts and also the similarity of the written and probably phonetic forms of this name in Shâhnâme and the Arabic personal name are the issues which make Mardâs and his name more and more ambiguous. In Vedic myths Zahhâk?s equivalent is vi?var?pa. This latter?s father, tva???, is a deity. The vast mythology of this god can partly compensate our lack of information about Mardâs. In this article attempts has been made to provide a more precise view about Mardâs and his name by reviewing the data related to this person in Vedic texts on the one hand and surveying the recorded forms in middle Persian and Islamic texts and also by criticizing the previous views.