تجزيه ژنتيكي عملكرد دانه و برخي صفات زراعي در ژنوتيپ‌هاي كلزا در شرايط كاشت معمول و تاخيري

Genetic Analysis of Seed Yield and some Agronomic Traits in Rapeseed Genotypes Under Normal and Late Sowing Conditions

در اين بررسي 120 ژنوتيپ كلزا شامل ده لاين به عنوان پايه مادري، ده تستر و يك صد دورگ F2 حاصل از تلاقي لاين‌ها با تسترها در كرج در قالب دو طرح آلفا لاتيس با دو تكرار در دو تاريخ كاشت، نيمه اول مهر (نرمال) و نيمه اول آبان (تاخيري) در سال زراعي 90-1389 كاشته شدند. تجزيه واريانس ساده و مركب اختلاف معني‌داري بين تيمار‌‌ها از نظر عملكرد دانه و صفات زراعي در هر دو شرايط كاشت و در مجموع نشان داد كه بيانگر تنوع ينتيكي قابا توجهي بين ژنوتيپ‌ها بود. تجزيه لاين × تستر حاكي از سهم بيشتر اثر غيرافزايشي ژن‌ها در كنترل عملكرد دانه و صفات مرتبط با آن در هر دو شرايط آزمايش بود. وراثت‌پذيري عمومي تمام صفات در هر دو شرايط بالا برآورد شد (بين 14/63 و 12/89 درصد) كه بيانگر اهميت بيشتر واريانس ژنتيكي نسبت به واريانس محيطي بود. وراثت‌پذيري خصوصي تعداد شاخه در بوته، عملكرد دانه، ارتفاع بوته و تعداد خورجين در بوته در هر دو شرايط كاشت در حد متوسط (بين 42/43 و 02/56 درصد) و براي تعداد دانه در خورجين و وزن هزار دانه در هر دو شرايط كاشت در حد كم (به ترتيب 33/36 و 61/24 درصد) بود. بنابراين گزينش براي عملكرد دانه و اجزاي آن به ويژه تعداد دانه در خورجين و وزن هزار دانه در نسل‌هاي اوليه چندان موثر نخواهد بود. هر دو عمل افزايشي و غير افزايشي ژن‌ها در كنترل ژنتيكي تمام صفات نقش داشتند ولي براي تعداد شاخه در بوته و عملكرد دانه (فقط كاشت تاخيري) و ارتفاع بوته، تعداد خورجين در بوته، تعداد دانه در خورجين و وزن هزار دانه (در هر دو شرايط آزمايش) نقش عمل غيرافزايشي ژن‌ها بيشتر مشهود بود. برآورد تركيب‌پذيري صفات نشان داد كه تستر‌هاي T9 و T2 و لاين L1 به‌عنوان بهترين تركيب شونده‌هاي‌ عمومي در جهت افزايش عملكرد دانه بودند. چهار دورگ T7×L1، T8×L5، T3×L8و T8×L9 در شرايط كاشت معمول و سه دورگ T3×L1، T9×L2و T7×L3 در شرايط كاشت تاخيري بهترين تركيب شونده‌هاي‌ خصوصي براي افزايش عملكرد دانه بودند. برخي از اين دورگ‌ها داراي بيشترين هتروزيس مثبت و معني‌دار براي عملكرد دانه بودند.

In the persend study, 120 genotypes of rapeseed including ten lines, ten testers and their one hundred progenies were grown in normal sowing dates (first half of October) and late sowing date (first half of November) in two separate alpha-lattice designs with two replications in Karaj in 2010-11. The analysis of variance in each environment and the combined analysis of variance over the environments revealed significant differences among adjusted treatments in terms of yield and related traits in both normal and late sowing conditions. Therefore, there were high genetic diversity among genotypes for all traits. Line×tester analysis indicated a higher proportion of non-additive gene effects for yield and related traits in both conditions. Broad sense heritability was high for all traits under both normal and late sowing conditions (from 63.14 to 89.12%) which indicates the importance of genetic variation than environmental variance. However, narrow sense heritability was moderate for number of branches per plant, seed yield, plant height and number of siliques per plant (from 43.42 to 56.02 %) and low for number of seeds per silique and 1000-seed weight in both sowing conditions (36.33 and 24.61%), respectively. Therefore, selection for seed yield and its components, especially the number of seeds per silique and 1000-seed weight in early generations would not be very effective. Both additive and non-additive gene action involved in the genetic control of all characters, but the role of non-additive gene action for number of branches per plant and seed yield (only late sowing), plant height, number of siliques per plant, number of seeds per silique and 1000-seed weight (in each experimental conditions) was more evident. Estimation of combining ability of traits showed that testers T9, T2 and line T1 were the best general combiner for increasing seed yield. Hybrids T7×L1, T8×L5, T3×L8 and T8×L9 under normal sowing date and T3×L1, T9×L2 and T7×L3 under late sowing date conditions were the best specific combiner to increase seed yield. Some of hybrids also had the highest positive and significant heterosis for seed yield.