رساله‌ي طبي «فوايد الافضليه» و جايگاه آن در پزشكي دوره‌ي صفويه

Favaed-al-Afzalieh: a treatise on medicine and its standing in the Safavid era

علي افضل قاطع قزويني از پزشكان حاذق و دانشمند دوره‌ي صفويه است كه در بررسي تاريخ پزشكي آن دوره، كم‌ترين توجه به شخصيت و فعاليت هاي پزشكي او شده است. در مجموعه آثار قزويني، سه اثر علمي در حوزه‌ي طبي وجود دارد كه مي‌تواند در بررسي تاريخ پزشكي صفويه مورد توجه قرار گيرد. بر اين اساس، مقاله‌ي حاضر با رويكرد توصيفي- تحليلي ضمن بررسي زندگي علي افضل قزويني، رساله‌ي فوايد الافضليه را معرفي مي‌كند. اين رساله، دايره‌المعارفي است حاوي مطالب متنوع و لازم براي پزشكان دوره صفوي كه آن‌ها را از مراجعه به ديگر منابع بي‌نياز مي كرده است. بر اين اساس، مهم‌ترين سوال پژوهش اين است كه: رساله‌ي طبي فوايد الافضليه داراي چه مشخصات و ويژگي‌هايي است كه آن را به‌عنوان اثري مهم در پزشكي دوره‌ي صفويه قرار مي‌دهد؟ بررسي زندگي علي افضل قزويني و واكاوي محتواي رساله‌ي فوايد الافضليه نشان مي‌دهد اين رساله، حجيم‌ترين رساله‌ي پزشكي عصر صفوي است كه حاوي اطلاعات ضروري مورد نياز پزشكان بوده است. لذا براي بررسي پزشكي دوره‌ي صفويه توجه به رساله‌ي طبي فوايد الافضليه بسيار ضروري است.

Ali Afzal Ghate’ Ghazvini was a renowned physician, scholar, and calligrapher of the Safavid era whose personality and efforts in the field of medicine have not been fully recognized thus far. Among his works, three medical treatises can be of use in researching the medicine of the Safavid era. The present article adopts a descriptive-analytic method to introduce one of these treatises, Favaed-al-Afzalieh, and present a survey of its content in addition to the author’s biography. The findings here are based on the three chapters of this medical classic, which indicates the encyclopedic nature of this treatise. Favaed-al-Afzalieh reveals details on a variety of practical medical issues prevalent in the Safavid era, and is considered outstanding due to the volume of all the medical information it contains. The present study discusses the standing of this treatise in the history of medicine along with a suggestion to revise and publish this valuable, comprehensive work and reintroduce it to the world of medicine.