كنكاشي در اصول طرّاحي فضاهاي باز با توجّه به پيشينه معماري و شهرسازي ايران

An Investigation of the Open Spaces Design principles with regard to the Iranian Urban Development and Architectural Background

از ديرباز فضاهاي باز در معماري و شهرسازي ايران مورد توجّه بوده و مي‌توان گفت هيچ بنايي احداث نمي‌شده مگر آن كه سامان‌دهي و شكل‌گيري صحيح فضاهاي باز آن نيز مدنظر معمار بوده است. اصول پايدار معماري گذشته ايران در فضاهاي باز نيز مشاهده مي‌شود؛ از آن جمله مي‌توان به احترام به طبيعت، توجّه به تناسبات، وحدت ميان كل و جز ، پايداري و هماهنگي با اقليم، ايجاد حس مكان و هويّت فضايي اشاره نمود. در اين ميان هميشه توجّه خاصي به فضاي باز در طرّاحي مسكن ايراني وجود داشته است. رعايت الگوهاي بومي پر و خالي در خلق فضاهاي زندگي ايرانيان منطبق با فرهنگ همسازي با طبيعت اين ملت در اقليم‌هاي مختلف كشور و براي قرن‌هاي متمادي شيوه عملكرد معماران بوده است. در قرون اخير متاسفانه با گذشت زمان و بالاخص با حضور فرهنگ بيگانه در معماري مسكوني اين سرزمين، توجّه به خلق فضاهاي باز پويا و هماهنگ با زندگاني ساكنان، به فراموشي سپرده شده و محدود شدن چنين اماكني به پاركينگ‌ها، انبارها يا مسيرهاي تردّد به درون واحدهاي مسكوني، عملاً به‌كارگيري فضاهاي باز را به عنوان بخشي از محيط زندگي انسان، از مجموعه‌هاي مسكوني حذف كرده است. اين مقاله شامل سه بخش مي‌باشد. دو بخش اول در فرآيند پژوهشي كتابخانه‌اي و با كنكاش در منابع مختلف، ابتدا به بررسي ويژگي‌هاي فضاهاي باز در معماري گذشته ايران مي‌پردازد و شكل‌گيري آن را در مسكن ايراني تحليل مي‌كند و سپس سير تحوّل الگوي فضاي پر و خالي در معماري معاصر ايران و چالش‌هاي حادث شده در ايجاد فضاهاي باز مجموعه‌هاي مسكوني امروزي بررسي شده است. در بخش سوم مولّفان تلاش كرده‌اند تا با به‌كارگيري روش تحقيق كيفي و براساس شرايط موجود و قوانين كنوني معماري و شهرسازي حاكم در كشور، با تدوين راه‌كارها و پيشنهادهاي طرّاحي در فضاهاي باز، اصول بيان‌شده بخش اول در شكل‌گيري اين اماكن را در معماري مسكوني احيا نمايند.

Since old times, open spaces have been noticed in the Iranian architecture and urban development and it can be said that no building has been built unless there has been proper redevelopment and formation of open space noticed by the architect in it. The stable principles of Iranian past architecture in the open spaces is also observed such as respect to the nature , attention to proportions, unity between the whole and a part , stability and coordination with the climate , creation of the sense of place and space identity. Amid these, there has always been a specific attention to open spaces in the design of Iranian housing units. Observing the full and empty models in the creation of the Iranian living spaces in agreement with the culture of adaptation with the nature of this nation has been the method of performance in the side of architects in different climates of this country for constant centuries. In recent centuries, unfortunately , with the passage of time and in particular the presence of foreign culture in the housing architecture of this land , paying attention to the creation of dynamic open spaces and in agreement with the life of residents have been forgotten. Limitation of such places to parking , storehouses or moving routes inside the residential units , has practically deleted the application of open spaces as a part of human life environment from the housing complexes. This article has three parts . The first two parts , deals with the features of open spaces in the past architecture of Iran through research process of library and searching in various sources and analyses its formation in the Iranian housing. Then , it deals with the course of change of full and empty spaces models in the Iranian contemporary architecture and challenges ahead of it in creation of open spaces in today’s housing units. In the third part , using the qualitative research methods and based on the existing conditions and present rules of architecture and urban development ruling in the country, and also through compilation of design approaches and suggestions in open spaces, authors have tried to revive the principles expressed in the first part in the formation of these places in the housing architecture.