بررسي توزيع زماني و مكاني خشكسالي هواشناسي در جنوب غرب كشور؛ مطالعه موردي حوضه كرخه

Investigation on Spatio-temporal Variability of Meteorological Drought in Southwestern Iran(case study in Karkheh basin)

در اين پژوهش شدت، تداوم‌ و بزرگي‌ خشكسالي‌ و تغييرات مكاني و زماني آن در حوضه كرخه با استفاده از نمايه هاي بارش استاندارد (SPI) و Z مورد بررسي قرار گرفت. بر اساس نتايج اين پژوهش روند تغييرات مقادير Z و SPI يك ماهه در همه ايستگاه ها به خوبي از يكديگر پيروي مي كنند، لذا از هر دو نمايه براي بررسي روند خشكسالي پايه زماني يك ماهه حوضه مي‌توان استفاده كرد. با وجود اين، نتايج نشان داد در مقادير مثبت و منفي نمايه Z عدم قرينگي وجود دارد لذا قابليت مقايسه شدت خشكسالي و ترسالي در بين ايستگاه ها را از بين مي برد. هم چنين بر اساس روند تغييرات زماني سري هاي SPI در ايستگاه هاي مختلف در برخي موارد دوره هاي خشك و تر در سرتاسر حوضه همزمان روي نداده و نيز شدت خشكسالي و يا ترسالي از ايستگاهي به ايستگاه ديگر تغيير يافته است. بر اساس روند تغييرات زماني SPI سه ماهه در ايستگاه ها، در سال‌هاي متعددي اغلب ايستگاه‌هاي حوضه، دوره‌هاي خشك كوتاه مدتي را تجربه كرده‌اند كه بر كشاورزي تاثير قابل توجه دارد. همچنين، با افزايش مقياس زماني SPI، زمان آغاز و پايان دوره‌هاي خشك و تر در ايستگاه‌ها كمتر با يكديگر هم‌خواني داشته اند. نتايج تحقيق همچنين نشان داد اين حوضه بين 20 تا 23 دوره خشكسالي كوتاه مدت را طي اين مدت تجربه كرده كه در برخي موارد بين 9 تا 11 ماه تداوم داشته‌اند. بررسي سري هاي زماني SPI با پايه 12 ماهه نشان داد اين محدوده 7 تا 10 خشكسالي مهم و بلند مدت را پشت سر گذاشته است. همچنين، بيشترين فراواني رويداد‌هاي خشكسالي در ماه اكتبر و بين 11 تا 14 مورد در نيمه جنوب شرقي و بخش غربي حوضه روي داده است. در ماه نوامبر نيز حاشيه شمالي و شمال غربي و حاشيه جنوبي منطقه با 20 تا 24 مورد خشكسالي بيشترين فراواني را داشته ولي در ماه‌هاي آوريل و مي نيمه شمالي بيشترين فراواني را تجربه نموده است.

Drought charachteristics including severity, duration and magnitude and the associated spatio-temporal variability in Karkheh basin was investigated using Standardized precipitation index (SPI) for the period 1965-2000. The results showed that the time variability of SPI series strongly co-vary accros the basin resulting in simultaniusely occurring dry and wet spells in the considered stations though the they may differ regarding to drought severity. Regarding to SPI on 3 month time scale it was found that most of the stations has experienced dry spells in 1966-67, 1970-71, 1973, 1977-78, 1984, 1991, 1995 and 1998-2000 which were very important for the basin regarding agricultural point of view. Though the short dry spells most often occur simultaneously in all stations when shorter SPI time scales are considered, but they are less concordance regarding the initiation and termination of drought when SPI time scale increased. The results also indicate that the basin has experienced between 20 and 23 dry spells among which some last between 9 and 11 months. A survey on SPI series at 12 month time scale also showed that the basin experienced between 7 to 10 long lasting drought events. The most frequent drought events in October (between 11 and 14 cases) were occurred in southeastern and wetern parts of the basin. In November, the northern, northwestern and southern parts of the basin are the regions that frequently hitted by drought ranging between 20 and 24 events. In April and May the northern part of the basin has experienced the most frequent drought events. Overall, it can be concluded that the northen and southern parts of the basin are the more prone areas to frequent drought events.