بررسي و تحليل ديدگاه‌هاي مفسران درباره آيه «اَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْ ِ وَ قَلْبِهِ»

A Study on Commentators’ Viewpoints of the Verse “Allah Cometh in Between the Man and His Own Heart”

آيه 24 انفال مشهور به «آيه حيلوله» يكي از بليغ‌ترين و جامع‌ترين آيات متشابه قرآن است كه مشتمل بر معارف عقلي، اعتقادي، اخلاقي و تربيتي و محل معركه آرا مفسران و انديشوران قرآني است. اين آيه از سه بخش تشكيل شده كه بخش مياني آن؛ يعني «اَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْ ِ وَ قَلْبـِهِ»، مشتمل بر ابهام‌هايي است كه مورد توجه مفسران فريقين قرار گرفته و باعث اختلاف‌هاي شديد ميان آنان شده است. در اين مقاله، دو ديدگاه كلي: برداشت جبرگرايانه و غير جبرگرايانه گزارش شده و با نقد و رد ديدگاه جبرگرايانه به تقويت ديدگاه ديگر پرداخته شده است؛ آنگاه ديدگاه‌هاي غير جبرگرايانه مانند «حيلوله قهر»، «حيلوله مهر»، «حيلوله به‌معناي سلطه و حاكميت و قدرت الهي»، «حيلوله به‌معناي نهايت قرب الهي به انسان» تبيين و نقد شده است. نگارندگان با بررسي مفهوم واژه «حول» از نگاه اهل لغت و ادب بر حسب تطور تاريخي، مبناي روشني را اتخاذ نموده و با ضميمه كردن دلايل، قراين و شواهد، ديدگاه مختار خود را تحت عنوان «حيلوله مهر و قهر» ارايه كرده‌اند.

Verse 24 of Surah Al-Anfal known as “the verse Hailulah” is one of the most eloquent and comprehensive allegorical verses of Quran including intellectual, doctrinal, ethical and educational m’arifas well as the area of the Quranic commentators and thinkers’ ideas. This verse includes three parts from which the middle part says: “Allah cometh in between the man and his own heart” leading to some ambiguities taken into consideration by Fariqain’s commentators and the source of serious conflicts among them. Two general viewpoints of deterministic and non-deterministic inferences are reported in this paper and while the deterministic viewpoint is criticized and rejected, the other viewpoint is strengthened. As for the next step, the non-deterministic viewpoints such as “Hailulahof wrath”, “Hailulah of affection”, “Hailulah with the meaning of sovereignty and power of God”, “Hailulah with the meaning of ultimate nearness of God to human” have been explained and criticized. Analyzing the concept of the word “hawl” (power) from the viewpoint of the scholars in terms of historical evolution, the authors have adopted a clear basis and proposed their autonomous viewpoint under the title of “Hailulah of affection and wrath” by presenting their reasons and evidences.