«از قلندر عطّار تا رند حافظ»

From Attarʹʹs Kalandar to Hafizʹʹs Rogue

يكي از جلوه هاي مهم شعر عرفاني به كار بردن مضامين قلندري و رندي است. اين گونه اشعار به طور رسمي با سنايي آغاز مي شود. استفاده كردن از مضامين رندانه و مفاهيم قلندرانه در شعر فارسي چنان جايگاهي دارد كه پس از سنايي، شاعراني هم چون عطار، مولوي ،سعدي و حافظ آن مضامين را در اشعار خود بسيار به كار برده اند. با بررسي اشعار قلندرانه ي عطار و غزليات رندانه ي حافظ به عنوان برجسته ترين نمونه هاي شعر قلندري و رندي ، مي توان به وجوه اشتراك و شباهت در هويت قلندر و رند در شعر آن دو سخن سرا پي برد. قلندر در شعر عطار جلوه هاي منفي و مثبتي دارد. قلندر او گاه در صدر مي نشيند و گاه خواري مي بيند. اين خصوصيت در مورد رند حافظ هم مصداق دارد به طرزي كه مصاحبت با رند افتخاري بس بزرگ است اما گاهي مراودت با او چيزي جز بدنامي به دنبال ندارد. بررسي اين مساله، بحث در ريشه لغوي ، مقايسه مفاهيم دو اصطلاح قلندر و رند در شعر عطار و حافظ ، شاخصه هاي اصلي تفكّر قلندري و بنيان هاي اساسي انديشه رندي را در ادبيات فارسي و متون عرفاني تبيين مي كند. اين موضوع در مقاله پيش رو بررسي شده است.

One of the main manifestations of the mystical poetry is usage of the bohemian (Kalandar) and profligacy contents. This kind of the poetry was begun officially with Sanaei. Usage of the profligacy and bohemian contents has outstanding place in the Persian poetry so that after Sanaei, the poets such as Attar, Molavi, Saadi and Hafez employed these contents in their poems. By survey on the bohemian poems of Attar and sonnets on profligacy by Hafez, as outstanding examples of profligacy and bohemian poems, the similarities and differences in the identity of bohemians and profligates can be investigated in their poems. Bohemian has positive and negative aspects in the poems of Attar. His bohemian sometimes is placed in the higher rank and sometimes he is in the lower rank. This characteristic is true about the profligate of Hafez so that accompaniment by profligate is a great honor, but sometimes it denotes disgrace. Research on this subject matter and decision on the lexical roots and comparison of the concepts of bohemian and profligate in the poems of Attar and Hafez explain the main indictors of bohemian and profligacy as fundamental thoughts in the Persian Literature and mystical texts. This article tries to investigate bohemian and profligacy in the poems of Attar and Hafez. Key words: bohemian, profligate, Attar, Hafez, mystical poem