شناسايي آينده‌هاي ممكن پيش‎روي اسلام‌گرايي با استفاده از روش تحليل ريخت‌شناسي

Identifying Possible Futures for Islamism with the Help of Morphological Analysis Method

دراين مقاله، با اتخاذ رويكرد آينده‌پژوهانه و استفاده از روش تحليل ريخت‌شناسي، مدلي براي شناسايي گونه‌هاي پيش‎روي پديده اسلام‌گرايي ارايه شده است. روش تحليل ريخت‌شناسي با تمركز بر ويژگي‌ها و معيارهاي متمايزكننده، ابزاري براي ترسيم همه سناريوهاي قابل تصوّر پيش‎روي پديده‎ها ارايه مي‌دهد. اسلام‌گرايي در اين مقاله به مثابه يك جنبش اجتماعي درنظر گرفته شده كه با توجه به زمينه‌هاي ذهني و مباني نظري مختلف و نيز نحوه‌ي برساختن هويت‌هاي گروهي مي‌تواند از وجوه تمايز و درنتيجه گونه‌هاي متفاوتي برخوردار باشد. به‌منظور شناسايي معيارها و ويژگي‌هاي متمايزكننده گونه‌هاي مختلف اسلام‌گرايي، برخي از رايج‌ترين گونه‌شناسي‎هاي موجود مورد بررسي و تحليل قرار گرفت. طي اين بررسي مشخص شد كه در متمايزسازي گونه‌هاي مختلف اسلام‌گرايي در منابع عمدتاً غربي نواقص جدي ديده مي‌شود. گونه‌شناسه‌هايي كه در برخي از اين منابع ارايه مي‌شود اساساً متكي به مفروضات و مفاهيم غيربومي و غيرواقع‌بينانه است و مانع شناخت بهتر و عميق‌تر از اين جنبش‌ها مي‌شود. رهيافت مذكور در اين مقاله به چالش كشيده شده و تلاش گرديده تا با شناسايي طيف متنوعي از معيارهاي متمايزساز مدلي براي شناسايي همه گونه‌هاي ممكنِ پيش‌رويِ پديده اسلام‌گرايي ارايه شود.

Utilizing morphological analysis method in the context of futures studies, a model for identifying various types of Islamism that are possible to be constructed in future is introduced. Morphological analysis is method and a tool that, by focusing on various classificatory criteria, enables us to develop all possible scenarios for a phenomenon. In this article we treat Islamism as a social movement that can emerge in a variety of types based on different theoretical foundations and various ways of constructing group identities. In order to identify characteristics and criteria that set various types of Islamism, some the existing typologies are introduced and assessed. Because of heavy reliance on assumptions, concepts and categories that are alien to the Islamic world, many of the existing typologies miss the picture and do not help us to gain a better and deeper understanding of various streaks of Islamism. Taking a critical stance vis-à-vis the underlying assumptions of the existing typologies, we try to present a model that encompasses a range of criteria that differentiate various types of Islamism that can possibly emerge in future.