اثر موقعيت زمين‌نما بر عملكرد گندم و مديريت نيتروژن خاك در شرايط ديم در منطقه كوهرنگ

Effect of landscape position on wheat yield and soil nitrogen management under rainfed conditions in Koohrang area

با توجه به كاشت گندم ديم در چندين ميليون هكتار از اراضي تپه ماهوري زاگرس مركزي و از طرفي، وجود بارش زياد در اين منطقه، كه تامين كننده منابع آب براي مناطق مركزي و جنوب غربي ايران است، بررسي مديريت مصرف نيتروژن در مزرعه‌هاي گندم از نظر آلودگي‌‌هاي خاك و آب و مديريت خاك و محيط‌زيست اهميت دارد. اين پژوهش بر روي 21 تپه در مزرعه‌هاي گندم ديم كه داراي موقعيت‌هاي مختلف شيب شامل قله، شانه، شيب پشتي، پاي و پنجه شيب بود، انجام شد. در 100 نقطه منطبق با اجزاي شيب، ويژگي‌هاي خاك، عملكرد محصول، اجزا عملكرد، جذب نيتروژن توسط گياه و باقيمانده نيتروژن خاك اندازه‌گيري شد. نتايج نشان داد كه ويژگي‌هاي خاك و عملكرد محصول در موقعيت‌هاي مختلف شيب متفاوت است. بيشترين و كمترين عملكرد محصول به‌ترتيب در موقعيت‌هاي پنجه و شانه‌ شيب به دست آمد. حداكثر و حداقل جذب نيتروژن و نيتروژن باقيمانده خاك نيز در همين موقعيت‌هاي شيب بود. حركت نيتروژن خاك به سمت پايين يعني به سمت پنجه شيب است و در اين موقعيت باقيمانده نيتروژن بيش از نياز گندم است. بنابراين، نيتروژن باقيمانده خاك در اين موقعيت شايد در معرض هدرروي توسط فرسايش سطحي خاك و حركت به سمت آبرا‌هه‌ها و نفوذ عمقي به آب‌هاي زيرزميني خواهد بود. به اين ترتيب در سال آيش، مازاد نيتروژن خاك شايد سبب آلودگي خاك و آب خواهد شد. براساس نتايج حاصل از اين پژوهش و براي جلوگيري از تلفات نيتروژن، توصيه مي‌شود در اين منطقه و مناطق مشابه تپه ماهوري، مديريت مصرف نيتروژن در جهت استفاده كمتر از نيتروژن در تمام موقعيت‌هاي شيب به ويژه در موقعيت پنجه شيب، تقسيط كودهاي نيتروژن در زمان‌هاي مناسب و استفاده از كودهاي آلي به جاي كود نيتروژن در زمان كاشت هدايت شود. به اين ترتيب با مديريت مصرف نيتروژن در اراضي تپه‌ماهوري، مي‌توان در جهت مديريت صحيح خاك و محيط‌زيست اقدام نمود.

Wheat is planted in several million ha of hummocky land of Zagros area. Considering high precipitation in this area, it is important to study nitrogen application management with respect to soil, water and environmental protection. This study was conducted in rainfed wheat fields located on different slope positions. Soil properties, crop yield, N uptake and residual soil N were determined in 100 points of rainfed cultivated wheat. The results showed that soil characteristics and crop yield varied in different slope positions. The highest and the lowest crop yields were obtained in toeslope and shoulder, respectively. Maximum and minimum N uptake and residual soil N were also observed in the same slope positions. Soil N in toeslope had a movement toward downhill and was higher than wheat requirement. Thus, residual soil N in this position may be exposed to the soil surface erosion and move on to the waterways and deep percolation to ground water during intermittent years, and thus the excess N in the soil would probably lead to soil and water contamination. Based on the results of this investigation and in order to prevent N losses, it is recommended that N application should be managed to use less N in all slope positions, especially in the toeslope, to split application of N fertilizers in appropriate times, and to use organic manures instead of N fertilizers at planting time in this area and similar hilly areas. In this way, by nitrogen management in hilly land can manage soil and environment correctly.