نگرشي بر ناموزوني‌ها و روندهاي ساعات آفتابي در ايران

A Study of Anomalies and Trends of Sunshine Hours in Iran

ميزان ساعات آفتابي با تاثيري كه در تعيين ميزان تابش خورشيد دارد، عامل اصلي كنترل حيات، آب و هوا و ساير فعاليت‌هاي زيستي در سطح زمين به خصوص در مناطق خشك و نيمه خشك به شمار مي‌رود. هدف اين تحقيق آن است تا بر مبناي آخرين آمار، تصويري از ناموزوني‌ها و روندهاي ساعات آفتابي در ايران، ارايه و مقادير ساعات آفتابي را برآورد نمايد. به اين منظور سطح كشور با استفاده از روش تحليل خوشه‌اي و قابليت‌هاي نرم‌افزار ArcGIS با بهره‌گيري از آمار ساعات آفتابي سالانه و فصلي 87 ايستگاه سينوپتيك طيّ يك دوره‌ي 20 ساله (1986- 2005) پهنه‌بندي شد. براي تاييد صحت پهنه‌بندي از آزمون‌هاي پارامتريك سيداك و آناليز واريانس يك طرفه يا آزمون‌هاي ناپارامتريك من-‌ويتني و كروسكال- واليس استفاده شد. همچنين براي برآورد تعداد ساعات آفتابي و نيز شناسايي روندهاي زماني آن، به ترتيب از معادلات رگرسيون خطي چند متغيّره و ساده استفاده گرديد. نتايج تحقيق نشان داد كه از شمال به جنوب و از غرب به شرق كشور، بر ميانگين تعداد ساعات آفتابي افزوده و از ميزان تغييرپذيري آن كاسته مي‌شود تا جايي كه ضرايب تغييرات سالانه‌ي ساعات آفتابي، بر عكسِ توزيع مكاني تعداد آن، در سواحل درياي خزر بيشترين مقادير و در كويرهاي مركزي كمترين مقادير را دارد. در تمام سطح كشور، روندهاي ساعات آفتابي، يا بطور معني دار، افزايشي است و يا اصلاً معني‌دار نيست. حتي يك مورد نيز روند كاهشي معني‌دار در سطح كشور مشاهده نشد. ميانگين روند افزايشي در سطح كشور، 6/16 ساعت در سال محاسبه گرديد. مدل آماري نشان مي‌دهد كه بجز فصل تابستان، نقش عرض جغرافيايي در توزيع مكاني ساعات آفتابي، بسيار چشمگير است. با استفاده از اين مدل، تعداد ساعات آفتابي در سطح كشور بر مبناي ارتفاع و عرض جغرافيايي با دقت خوب برآورد گرديد

Sunshine hours rate with its effect on determination of solar radiation rate is the main factor of controlling life, climate and other biological activities on the earth, especially in arid and semiarid zones. The purpose of this research is to offer an image about anomalies and trends of sunshine hours rate in Iran, and to estimate its values based on the latest data. For this purpose, the country area was zoned for annual and seasonal sunshine hours by using 87 synoptic stations data in a 20-years period (1986 to 2005) via cluster analysis and ArcGIS software capabilities. For confirming the zonation, Sidak and One-Way ANOVA parametric tests or Mann-Whitney and Kruskal-Wallis non-parametric tests were used. In addition, multivariate and simple linear regression equations were used for estimating sunshine hour’s numbers and recognizing their temporal trends respectively. The results of the research showed that the mean sunshine hours increase and their variability decrease from the north to the south and from the west to the east of country until the coefficient of variation (CV) values of annual sunshine hours, contrary to the spatial distribution of them reach to the highest rates in the Caspian sea coasts and the lowest ones in the central deserts. Sunshine hours rates show either significant increasing trends or essentially non-significant trends in the whole country. However, even one case of significant decreasing trend has not been observed in the country. The mean increasing amount of trends in the country is 16.6 hours per year. Statistical model shows that except in the summer, the rule of the latitude in spatial distribution of sunshine hours is salient. By using this model, sunshine hour’s values in the country were estimated with good precision based upon latitude and elevation values.