بررسي نقش نهادهاي آموزشي در گسترش علم و دانش در دولت اميران ساماني (خراسان بزرگ)

The inspection of the role of preaching institutions in expansion of science and knowledge in the Samanides Emirs province (Great Khorasn

نهادهاي آموزشي از جمله نهادهاي بنيادي جامعه به حساب ميآيند. اهميت نهادهاي آموزشي در تاثيرگذاري بر تمدن ها بدان حد است كه بدون نهادهاي آموزشي، هيچ تمدني راه به جايي نخواهد برد. از اين رو، دانشگاه ها، حوزه هاي علميه، مدارس، پژوهشگاه ها، مراكز تحقيقاتي و ... كانون انباشت علم براي تمدن سازي محسوب مي شوند. سرزمين پهناور ايران، از سال هاي دور به دليل موقعيت ويژه جغرافيايي، از كانون هاي اصلي علم و فرهنگ به شمار مي رفت. در دوران اسلامي كه سرزمين ايران، به مدت چندين قرن، پيشتاز و پرچم دار فرهنگ و تمدن اسلامي بوده است، فراواني مراكز آموزشي از جمله مساجد، مدارس، خانقاه ها، بقاع، .... در اغلب شهرهاي ايران، مبين گسترش چشمگير علم و دانش و وجود هزاران عالم و دانشمند و دانشجويان علاقه مند بوده است. هدف مقاله حاضر، بررسي نقش نهادهاي آموزشي در گسترش علم و دانش در دولت اميران ساماني (خراسان بزرگ) است. اين پژوهش از نوع تاريخي است كه به روش توصيفي- تحليلي صورت گرفته و دادههاي آن با استفاده از نظام كتابخانهاي، جستجو در منابع و ياداشت برداري انجام پذيرفته است. بررسي ها نشان مي دهد كه نهادهاي آموزشي جزيي از فرهنگ هر جامعه هستند كه جامعه عصر سامانيان نيز از اين قضيه مستثني نبوده است. دوره سامانيان، دوران رشد تفكر عقلي و فلسفي است. رويه ملايم و جهان بيني خاص اميران ساماني و احترامي كه نسبت به شعرا، علما و دانشمندان داشتند، باعث شده بود كه قلمرو حكومتشان مركز علم و دانش، ادب فارسي، علوم و هنرهاي مختلف گردد. مراكز آموزشي در عصر سامانيان از يك سو، استادان و دانشجويان را پيرامون هم گرد مي آورد و از سوي ديگر، ابزار پژوهش و بحث علمي را فراهم مي ساخت. سامانيان با افزايش مراكز آموزشي، بسيار كوشيدند آموزش و پرورش را همگاني كرده تا آموزش مختص يك طبقه خاص نشود. به همين منظور، مراكز بسياري مسووليت ترويج آموزش و پرورش را بر عهده گرفتند تا همه مردم بتوانند به راحتي علوم عصر خود را فرا گيرند. نوشتار حاضر تلاش دارد اين نهادهاي علمي را معرفي و نقش آنها در پيشرفت علم و دانش را در عصر سامانيان بيان كند.

Educational institutions counts among the essential dispositions of the societies. The importance of educational institutions in effect of civilizations is in the extent that without educational institutions none of the civilization will reach to any successes. For this reason, the universities, religious science institutes, in questing centers, schools, and research centers and so on are counted as a center of knowledge storage for civilization of societies. The large land of Iran from the far past for its specific strategic geographical position was counted as a principal focus of science and culture. In Islamic period the land of Iran which was a pioneer and leader of the Islamic culture and civilization for several centuries, the abundance of preaching centers such as; mosques, schools, monasteries, shrines,…in most of the cities of Iran has been the indicative of significant growth of science and knowledge and the presence of thousands of interested scholars, scientists and students. The aim of present paper is the inspection of the role of preaching institutions in expansion of science and knowledge in the Samanides Emirs province (Great Khorasn). This research is historical one which has been accomplished in descriptive-analytic way and its data has been conducted by the use of library system, research in references and note taking method. The studies indicates that the preaching institutions are part of the cultural stations of each society which also the society of Samanides era was not exempted from this circumstance. The epoch of Samanides is the age of intellectual and philosophical reflection grows. The mild policy and special theology of Samanides Emirs and their reverence towards the poets, scholars and scientists has been caused that their government territory become the center of science and knowledge, Persian culture, sciences and various arts and crafts. The preaching institutions in Samanides era from one hand assembled the masters and students around together and from the other hand provided the devices of research and scientific discussions. The Samanides by increasing the training centers more attempted to publicize the education and until the educating of people was not exclusive to especial groups in society. For this reason, lots of training centers take the responsibility of education dissemination so that all people be able to learn easily the science of their era. The present paper tries to introduce this scientific centers and explains their role in developing of science and knowledge in Samanides era. Key Words: Samanides, Preaching institutions, Great Khorasn