شان انگيزشي عقل در حديث

Evocative Role of Reason in Hadiths

از نگاه منابع ديني، عقل جايگاهي ارزشي دارد. شيون ارزشي عقل هم شامل دريافت و نيل به حقايق امور و ادراكات شايسته و بايسته است، كه شان علمي و ادراكي يا به تعبيري عقل نظري خوانده مي‌شود، و هم شامل بعث و تحريك عقل و نقش آن در امامت و اداره امور نفوس و ابدان مادي و مثالي موجود در انسان و تدبير ادراكات و تحريكات نفوس و ابدان و، درپي آن، اراده و صدور فعل ادراكي و تحريكي از نفوس و ابدان است، كه شان تحريكي و انگيزشي يا به تعبيري عقل عملي خوانده مي‌شود. لازمه فعليت شان ارزشي عقل در انسان تعلق گوهر عقل به انسان و تعبيه آن در فطرت اوست. عقل فطري تا به وجود انسان تعلق نگيرد (مرتبه آدميت و وجه تمايز آن با حيوان) و بر نفوس و ابدان موجود در فطرت او اشراف و سلطه فعلي نيابد قوا و جنودش به فعليت نرسيده، تكميل نمي‌گردد (مرتبه انسانيّت با درجات آن). افعال و قواي ادراكي و تحريكي نفوس و ابدان تحت امامت و امارت و سلطنت و اداره و تدبير عقل از بند قوا و جنود جهل و افعال جاهلانه متعلق به نفوس و ابدان به سبب محدوديت‌هاي ابدان مادي و مثالي و نفوس نباتي و حيواني، و اقتضايات آنها، از جمله امارت و سلطنت هواها و خواسته‌هاي نفس امّاره حيواني، رهايي مي‌يابند و به قواي عقل و افعال ادراكي و تحريكي عقلاني مبدّل مي‌شوند. افعال ادراكي و تحريكيِ قوا و جنود عقل نيز قلب حيواني را تحت تاثير قرار داده، ادراكات و تحريكات حيواني و اميال نازل را به ادراكات و تحريكات انساني و اميال عالي و گرايش‌ها و رانش‌هاي متعالي تبديل مي‌سازند و قلب حيواني را به قلب انساني تغيير مي‌دهند؛ همان‌گونه كه در صورت سلطه نفس بر عقل، قوا و افعال عقلاني و انساني به قوا و افعال جهلاني و حيواني و شيطاني تبديل مي‌شوند و عقل در سايه آن، تغيير ماهيت داده، به دها و نكرا تبديل مي‌گردد.

In view of scriptural sources reason is of high status of value. It plays practical as well as theoretical roles. Reception and attainment of truths and proper and essential perceptions constitute the perceptive status of reason called theoretical or speculative reason. It is also of motivation and evocative force in leading and governing the affairs of imaginal and corporeal bodies and consequently the human will and other related motivational aspects of the souls and bodies that can all be lumped together under practical reason. The realization of these ends presupposes the jewel of intellect bestowed upon and molded with each human primordial nature. Unless this innate intellect leads and rules all human faculties and dimensions of life, man will not attain his desirable and perfect end and thus will not be distinguished from other animals. It is through the rule and dominance of intellect that human faculties whether perspective or practical can be saved from obstacles and impediments of lower vegetative and animal souls. Transformation of lower desires and inferior faculties into higher and more sublime ones can only be realized in light of the governance of intellect. the rule of lower and corrupt souls will come to an end with totally reverse results in which man may commit all acts of satanic acts and thus transform his nature and use his intellect to malicious ends.