تحليل عرفاني داستان ضحاك

The Story of Zahhāk: A Mystical Analysis

یكی از داستان‌های مشهور و رازناك شاهنامه، داستان ضحاك است. از این داستان تحلیل‌های مختلفی صورت گرفته است كه بیشتر جنبة سیاسی و اجتماعی دارند. با توجه به رمزی‌بودن این داستان، در این مقاله كوشیده شده است از منظر عرفانی به نبرد فریدون و ضحاك (نیكی و بدی) كه دو روی یك سكه‌اند، پرداخته شود. فریدون (ثری تنین = سه اژدها، تنین به معنی مار و اژدها و ثری به معنی عدد سه است) ـ مردی كه سه پسر دارد ـ با ضحاك (اژی‌دهاك) ـ ماری كه سه سر (دو سر از آن ماران دوش او و یك سر از آن خود او) دارد ـ به مبارزه می‌پردازد. در نهایت خلافِ تمام نبردهای شاهنامه، فریدون حق كشتن ضحاك را ندارد و تنها باید او را محبوس كند. از آنجایی كه در باورهای عرفانی اژدها نماد نفس اماره است، می‌توان بر این باور بود كه فریدون نیز نماد روح (نفس مطمئنه) است كه باید نفس را در كنترل خود در آورد و بر آن غلبه كند، ولی هیچ‌گاه نمی‌تواند برای همیشه آن را نابود كند.

The Story of Zahhāk, one of mysterious tales of Shāhnāmeh, has been often analyzed from political and social points of view. The present article tries to analyze the battle of Fereydūn and Zahhāk from a mystical perspective. Fereydūn (from teri meaning "the third" and tenin meaning "snake and dragon") has three sons. Zahhāk has three snakes: two snakes on his shoulders and the third one is his own head. Fereydūn fights Zahhāk but has no right to kill him; he must only imprison Zahhāk. As in mystical texts the dragon is a symbol of the carnal soul (Nafs-e-Ammareh), so it can be said that Fereydūn is a symbol of the peaceful soul (Nafs-e-Mutmainneh). The man can control the carnal soul (Nafs-e-Ammareh) but can never annihilate it.