بررسي كاركردهاي «لال شيش» در جشن «تيرماسيزّه شو» و تحليل زمينه‌هاي اسطوره‌اي آن

The Connection between the Feast of Tiregān and Rite of Lāle-Shish-Zan

بیشتر پژوهشگران خاستگاه اصلی جشن تیرماسیزّه شو را تیراندازی آرش كمان‌گیر، طلوع ستارة تیشتر (ایزد باران) و جشن باران‌خواهی دانسته‌اند، اما نكته این است كه این جشن- دست كم در مازندران- خاستگاه دیگری غیر از طلب باران می‌توانسته داشته باشد و آن تقدیس و گرامیداشت ایزدی نباتی بوده كه در ماه آبان و شروعِ زمستان بزرگ – بنا بر گاهشماری زردشتی- به زیر زمین می‌رفته و با آغاز تابستان بزرگ، یعنی در ابتدای بهار سر از خاك بر می‌آورده است. این انگاره با توجه به اینكه جشن تیرماسیزّه شو در ماه آبان برگزار می‌شود، پذیرفتنی می‌نماید. از سوی دیگر، در مازندران، همراه با این جشن، مراسمی خاص به نام «لال شیش» برگزار می‌شود كه در آن به شكل نمادین از تركه یا چوبی (= شیش به زبان محلی) استفاده می‌شود و این مراسم به فرضیة ارتباط این جشن با ایزد نباتی قوّت می‌بخشد. افزون بر آن، «لال شیش» گسترة وسیعی از اساطیر كهن مربوط به گیاهان و نباتات را بازمی‌تاباند كه بخش دوم این پژوهش به كاركردهای اسطوره‌ای آن معطوف شده است.

Most researchers believe the feast of Tiregān (Tirma-sizza-sho) is rooted in the myth of Ārash-e Kamāngīr (Arash the Archer), the rising of Tishtar (the star Sirius) and celebration of asking for rain. But, at least in Māzandarān, there is another origin for the feast of Tiregān, and that is worshipping a goddess. This goddess, according to chronology of Zoroastrianism, used to go underground in the beginning of winter and return in the beginning of summer. As the feast of Tiregān is held in the month of Aban (November), the idea seems viable. Also, in the province of Māzandarān, there is a rite called "Lāle-Shish-zan". In this rite, a person in the role of a dumb (lāl), enters the houses and beats barrens, girls of marriageable age and fruitless trees with a wood (shish). So this rite of “Lāle-Shish-zan” strengthens the connection of this vegetal goddess and the feast of Tiregān.