بررسي تطبيقي كهن‌الگوي نقاب در آراء يونگ و ردپاي آن در غزل‌هاي مولانا (غزليات شمس)

Persona in the Works of Jung and Jalāl al-Din Balkhi (Divan-e Shams): A Comparative Study

نقاب در اصل و در كاربرد مفهومی و اصطلاحی، در دایرة مفاهیم روان‌شناسی به كار می‌رود؛ اما در نوشته‌های یونگ تمایز معناداری یافته است كه امروزه، هر گاه از آن سخن در میان باشد، به گونه‌ای با آرا و افكار یونگ، در پیوند است. از نظر او، نقاب به دو دسته قابل تقسیم‌بندی ا‌ست؛ دستة اول، صورتكی است كه انسان بر چهره‌اش می‌زند و خود را آن‌طور كه نیست، نشان می‌دهد. دستة دوم، دربرگیرندة پندارها و خیالاتی غیر واقعی‌ است كه مانع از رشد و نمو خود حقیقی او می‌شود. یونگ با دقیق‌شدن در امور روانی و جان آسمانی انسان، مسئلة نقاب را به گونة نظریه‌ای می‌پرورد و پیش روی ما می‌گذارد. او یكی شدن با نقاب را در جلوگیری از رشد شخصیت و رسیدن به فردیت، بزرگ‌ترین زیان می‌داند و افراد را از یك‌سوشدن بر حذر می‌دارد. از سویی در ادبیات عرفانی ما از جمله در غزلیات شمس، مفاهیمی وجود دارد كه ژرف‌ساخت آن، با الگویی‌كه یونگ تعریف می‌كند، هم‌خوانی و هم‌پوشانی دارد. ما در این مقاله، رمزها و سمبل‌هایی را كه مولانا در غزلیات برای بیان مفهوم نقاب به كار برده است، بررسی كرده و درعین حال از آوردن نمونه‌هایی از دیگر آثار عرفانی ناگزیر بوده‌ایم.

Persona is a psychological term but in the works of Carl Gustav Jung, it is a distinguished concept. According to Jung, Persona has two meanings: first, it is a mask man wears to present an unreal picture of himself; secondly, it refers to unreal imaginations and thoughts that prevent the ego from growing. The identification with the persona leads to lack of development of personality. In Persian mystical literature, esp. Divan-e Shams, composed by Mowlana Jalāl al-Din Balkhi, there are some themes that overlap with Jungian concept of persona. In the present article, we have decided to study those symbols employed by Mowlana in his Divan that refer to the mask.