كرده‌ام توبه به دست صنم باده‌فروش... (تحليل يك آيين فراموش شده)

The Analysis of a Forgotten Rite: "By the hand of an idol, wine-selling, repentance I have made" *

توبه اولین مقام سیر و سلوك و از اصطلاحات عرفانی است كه به صورت تركیب «توبه كردن بر دست...» در گذر زمان كاركردها و معانی متفاوتی یافته و از دربار پادشاهان تا جامعة دین‌داران و حكومتیان و حتی در ادبیات مغانه و قلندری بازتاب گوناگونی را به نمایش گذاشته است. توبه، دو وجه درونی و بیرونی دارد. در وجه درونی، شخص توبه‌كار از خطایی كه مرتكب شده در پیشگاه پروردگار استغفار می‌كند و از عمل خویش پشیمان است و پروردگار نیز توفیق توبه را شامل حال بندۀ خطاكار می‌كند. امّا وجه بیرونی، صورت نمودیافته و انفعالی وجه درونی است. در این وجه، توبه‌كار برای احیای حیثیت و ترمیم هویت اجتماعی خویش، در عمل به توبۀ خود با مراجعه به شخصیتی مقبول رسمیت می‌بخشد و بر دست پیر و...توبه می‌نماید.در این مقاله وجه بیرونی توبه با رویكردی به تركیب «توبه كردن بر [= به] دست...» بررسی و تحلیل شده و بازتاب تركیب یادشده از آیین تا تعبیرات كنایی در میان متصوّفه، جامعۀ دین‌داران، حكومتیان، ادبیات مغانه و... نیز طبقه‌بندی و تحلیل شده است. نیز به آیین‌هایی كه با محوریت «بر دست كسی» شكل گرفته‌اند، اشاره شده است.

In Islamic mysticism, repentance is the first stage of the spiritual journey (soluk) toward God. The idiom "repentance by the hand of …" has been concerned by Dervishes, royal courts and religious men. Repentance has two aspects: internal and external. The internal aspect refers to the act of leaving what Allah has prohibited and returning heartily to what He has commanded. But, in the external aspect, the person who repents tries to redeem his/her social status. In the present article, by studying the external dimension of repentance, the authors have tried to show the role of"repentance by the hand of …"among the groups of people practicing it.