امام، حافظ شريعت

برهان «حافظ شريعت» از براهين ضرورت وجود فعلي امام معصوم است. بر اساس اين برهان، ثابت مي‌شود شريعت خاتم به حافظي معصوم نياز دارد. از كلمات متكلمان اماميه درمي‌يابيم مراد از شرع و شريعت در اين بحث، تكاليف و احكام الهي است، اگر چه بُعدي ندارد كه مجموعه معارف و احكام و تكاليف الهي را نيز در نظر داشته باشند. متكلمان اماميه، در معناي «حفاظت» توسعه داده‌اند و براي آن دو مصداق معرفي كرده‌اند: 1. حفاظت از آن‌چه پيامبر اكرم? بي‌واسطه براي مردم بيان فرموده‌ است؛ 2. بيان آن‌چه حضرت رسول? نتوانسته بي‌واسطه به امت ابلاغ كنند. اصل برهان نيز چنين خواهد بود: شريعت پيامبر خاتم، شريعتي ابدي است و تمام مكلفان در تكاليف خود، وظيفه يك‌ساني دارند. پس به ناچار بايد حافظي معصوم باشد تا تكاليف الهي را بدون كم و زياد به مكلفان متاخر از عصر رسالت ابلاغ كند. در غير اين صورت، يا اهمال در امر شريعت «مالايطاق» و يا مخالفت اجماع لازم مي‌آيد كه هر سه امر باطل است. در نتيجه، وجود حافظي معصوم براي شريعت خاتم ضروري خواهد بود. گفتني است، برهان مزبور حفاظت شاني را براي امام معصوم ثابت مي‌كند، نه حفاظت فعلي را؛ يعني دين خاتم بايد حافظي معصوم داشته باشد، اما آيا بالفعل حفاظت صورت مي‌گيرد يا نه؟ مصاديقي كه براي حافظ شرع مطرح شده، عبارتند از: كتاب، سنت قطعي، اجماع، اخبار آحاد، قياس، برايت و امام معصوم. به جز امام معصوم، مصاديق ديگر پذيرفته نيستند و آن‌چه توان حفاظت از شريعت را دارد، تنها امام معصوم است. برخي چنين نقد مي‌زنند كه نتيجه برهان مزبور با امام غايب سازگاري ندارد؛ چرا كه امام غايب فعلاً از شريعت خاتم حفاظت نمي‌كند. در پاسخ به آنان مي‌توان گفت بر اساس اين برهان، امام معصوم حافظ شاني به شمار مي‌رود؛ يعني دين خاتم ‌چنين اقتضا مي‌كند كه خداوند حافظي معصوم ـ كه تنها مصداقش امام است ـ براي او قرار دهد. اما آيا تبهكاران و ظالمان مانع از كار او مي‌شوند يا نه، سخن ديگري است. سخن آخر اين است كه حجت بالغه پروردگار هميشه وجود دارد؛ ولي اين حجت بالغه مانع اختيار انسان نخواهد بود. انسان با سو استفاده خود، مانع بهره‌وري از حجج الهي مي‌شود، ‌چنان‌كه امت‌هاي پيشين با انبياي عظام اين‌گونه برخوردهايي مي‌كرده‌اند.