تبيين هستي شناسانه فنا از ديدگاه حكمت متعاليه

An Ontological Explanation of Mystical Annihilation in the View of Transcendental Philosophy

هر چند مفهوم «فنا» و مشتقات و لوازم آن از مفاهيمي است كه در عرفان اسلامي پديد آمده، اما در فضاي تفكر اسلامي، ديري نپاييد كه اين مفهوم به فلسفه نيز راه يافت و فلاسفه اسلامي با نگاه هستي شناسانه خود، به تفسير و نقد و حل آن پرداختند. به همين سبب صدرالمتالّهين در نظام فلسفي خود زماني به مسيله «فنا» مي پرداخت كه پيش از او دو مكتب فلسفي «مشّا » و «اشراق» تلاش هايي را در تبيين هستي شناسانه فنا انجام داده بودند . در اين ميان، ملاّصدرا ادعا مي كند كه احدي از فلاسفه اسلام پيش از او نتوانسته اند گره مسيله فنا را – آن گونه كه عرفا گفته اند - بگشايد. از ديدگاه او، حل اين مسيله منوط به تبيين صحيح صيرورت وجودي است. صيرورت وجودي و تبدل ذات ريشه در اصل «اتحاد عاقل به معقول» و «اتحاد با عقل فعال» دارد. از سوي ديگر ملاصدرا به وحدت شخصي وجود معتقد است؛ يعني محتواي شهود فاني في الله، در هنگام فناي ذاتي را پذيرفته است. از اين رو، راه براي تبيين فنا در دستگاه فلسفي او هموار است.

Although the concept of ‘’mystical annihilation’’ and its derivations and requisites are among the concepts which characterize Islamic mysticism, it has affected the atmosphere of Islamic thought and soon entered philosophy so that Muslim philosophers investigated, criticized and analyzed it from an ontological perspective. This is why Mulla Sadra has dealt in his philosophical system with ‘’mystical annihilation’’, a subject for which “Peripatetic philosophy and Illuminationism”, two philosophical schools, had already attempted to provide ontological explanation. Meanwhile, Mulla Sadra claims that no one of the philosophers who proceeded him could solve the problem of mystical annihilation as it is viewed by mystics. He thinks that solving this problem depends on a proper explanation of existential becoming. Existential becoming and transfiguration of essence have their roots in “unification of the sage into the intelligible” and “unification with the active intellect”. On the other hand, Mulla Sadra believes in the particular unity of existence, that is, he accepts the concept of being mystically annihilated in Allah, during inherent mystical annihilation. Hence, the way for the explanation of mystical annihilation is paved in his philosophical system.