دو زبانگي و دوگانگي زبان در شعر عربيِ دوره انحطاط

دو زبانگي و دو گانگي زبان از جمله مسايلي است كه از دير باز در همه زبان هاي دنيا ديده شده است و همواره درباره آن نگراني هايي مطرح بوده است؛ چرا كه به باور برخي، اين دو پديده رفته رفته از رقت و انسجام زبان مي كاهد و سبب ضعف و سستي در آن مي گردد. دوگانگي زبان و دو زبانگي اگر چه با توجه به شرايط مكاني، زماني، نژادي، مسايل اجتماعي، اوضاع سياسي و فرهنگي حاكم بر جامعه، متغير است؛ اما در هر سطحي كه باشد سبب ضعف زبان گرديده و اندك اندك آن را از جايگاه رفيع خود دور مي سازد. عصر مملوكي و عثماني يا دوره انحطاط ادبي در ادبيات عرب، يكي از دوره هايي است كه در آن زبان عربي بيشتر از هر زمان ديگر دچار آميزش زباني گرديد و از آسيب-هاي آن در امان نماند. به گمان مي رسد كه در اين عصر به دليل حضور حاكمان غير عرب بويژه حاكمان داراي نژاد ترك و در پي آميزش نژادي، اين پديده بگونه اي بارزتر و چشم گير تر نسبت به ديگر دوره هاي تاريخي در ادبيات عرب، خود را نشان داد. البته بهتر است براي اين دوره، به جاي دو زبانگي از اصطلاح چند زبانگي بهره بگيريم؛ زيرا ميان زبان هاي عربي، فارسي، تركي و گاه زبان هاي ديگر ملت هاي ساكن در جهان اسلام آن روز، دستكم نزد اديبان و سياست مداران، پيوندي نا گسستني وجود داشته است. نگارندگان پژوهش پيش رو بر آنند كه ضمن آوردن نمونه هايي از اين دو پديده در شعر عربي اين دوره، به بررسي چرايي پيدايي و پيامد هاي منفي و گاه مثبتي بپردازند كه براي شعر عربي داشته است.