واقعه و مقبل اصفهاني

دوره ادبي‌ را كه همزمان با روزگار صفوي در ايران رواج داشت، عدّه‌اي دوره انحطاط ادبي مي‌دانند و گروهي برخلاف آنان معتقدند اين دوره از دوره‌هاي پويا و پُررونق ادب فارسي است كه علاوه بر تداوم سنّت‌هاي ادبي رايج در دوره‌هاي بعد، زمينه ظهور تجارب جديدي فراهم آمد. در اين مقاله، بي‌آنكه اين دو ديدگاه ارزيابي شود، يكي از اين تجربه‌هاي جديد به نام واقعه‌سرايي بررسي و تحليل مي‌شود. از شواهد و قراين برمي‌آيد كه مبدع اين خُرده نوع ادبي، شاعري است به نام آقامحمّد شيخا متخلّص به مقبل اصفهاني (م. 1157 ق.) كه از شاعران متعهّد و معتقد شيعي بود. وي در ايّام آشفته و ناامن اواخر عهد صفوي به تته و دكن پناه برد و دردستگاه نوّابان و سخنوران آن ديار با اكرام و احترام روزگار را به سر برد. شيوه شاعري او در دوره‌هاي مختلف با اقبال بسياري از شاعران مرثيه‌سرا روبه‌رو شد. مقبل در ساحت شعر فارسي سنّتي بنيادي گذارد كه امروز به «واقعه» شناخته مي‌شود. واقعه را مي‌توان از فروع «مرثيه» به شمار آورد. در اين مقاله، ساختار و ويژگي‌هاي واقعه تببين مي‌شود و نقش مقبل در شكل‌گيري و رواج اين سنّت ادبي بررسي و تحليل مي‌گردد.