بقاي فردي نفس از نگاه ابن‌رشد

Survival of Individual Soul from Ibn Rushd’s Viewpoint

يكي از مباحث مهم درباب معاد، مسيله بقاي فردي است و ظواهر آموزه‌هاي اديان الهي هم بر آن تاكيد مي‌كند؛ اما ابن‌رشدگرايان، انكار معاد فردي انسان را به ابن‌رشد، فيلسوف بزرگ اسلامي، نسبت داده‌اند. برخي از سخنان ابن‌رشد، اين نسبت را تاييد مي‌كند؛ زيرا وي نفس انساني را مجرد مي‌داند، به معاد جسماني باور ندارد و كثرت عددي را منحصر در ماديات مي‌داند. نتيجه اين سه مقدمه آن است كه پس از مرگِ تن، نفسِ مجرد انساني نمي‌تواند متكثر باشد؛ پس بايد به وحدت نفس انساني بعد از مرگ قايل باشيم. ابن‌رشد از آن جهت كه يك مسلمان است، بايد به كثرت عددي نفوس انسان در معاد اعتقاد داشته باشد. براي نفي اين نسبت به وي مي‌توان راه‌حل‌هايي ارايه كرد؛ اول اينكه، آن قاعده را بر همان معناي ظاهري‌اش بپذيريم كه كثرت عددي تنها در انواع مادي وجود دارد؛ ولي باز بپذيريم كه او به كثرت عددي انسان در معاد ملتزم است؛ زيرا او به وجود نوعي بدن جسماني ـ نه عين جسم دنيوي ـ پس از مرگ قايل است. دوم اينكه، برخي از سخنان ابن‌رشد حاكي از آن است كه يا به اين قاعده در همه‌جا ملتزم نيست يا مفهوم ماده را عام مي‌گيرد و به مطلق قابليت حمل مي‌كند، نه ماده جسماني؛ براي نمونه، وي كثرت عددي را در بين علل عالي، براساس شرافت رتبه مي‌پذيرد.

Abstract: An important subject of resurrection is the issue of individual survival and it is emphasized on by teachings of divine religions; however, followers of Ibn Rushd attribute the denial of human individual resurrection to him who is a great Islamic philosopher. Some of the Ibn Rush’s statements confirm this attribution because for him, human soul is abstract, he does not believe in physical resurrection and for him, numerical plurality is exclusive to materials. The result of these three introductions leads to the fact that human abstract soul cannot be united after death of the body. Therefore, we should believe in unity of human soul after death. Since Ibn Rush is a Muslim, he should believe in numerical plurality of human souls in resurrection. To deny this attribution to him, some solutions could be proposed. Firstly, we can accept this rule with its apparent meaning in that numerical plurality is existed within materials. Secondly, some of Ibn Rushd’s statements suggest that either he does not always undertake this rule or he takes the concept of material as general and construes it as absolute capability, not physical material. For instance, he recognizes numerical plurality among the superior reasons based on rating integrity.