بررسي و تطبيق حقيقت و صدق كلام الهي از ديدگاه قاضي عبدالجبار و ملاصدرا

Investigating and Comparing Reality and Truth of Divine Speech from Qazi Abdul-Jabbar and Mulla Sadra’s Viewpoints

قاضي عبدالجبار، كلام را منحصر در كلام لفظي مي‌داند و معتقد است كلام خداوند، اصوات و حروفي است كه او ايجاد مي‌كند. اين همان كلام لفظيِ مورد اتفاق همگان است. وي آيات قرآن را بهترين نشانه و دليل بر تكلّم خداوند معرفي مي‌كند؛ اما ملاصدرا با اين تلقي كه كلام، انشاي چيزي است كه بر نهان متكلم دلالت كند، معتقد است كلام الهي، شامل تمام موجودات و افعال خداوند بوده، خدا به اين اعتبار متكلم است. وي در تبيين مراتب كلام الهي، عالم امر را كلامِ اعلا، عالم نفس را كلامِ اوسط، و عالم تشريع را كلام نازلِ خداوند معرفي مي‌كند. با وجود اتفاق‌نظر قاضي عبدالجبار و ملاصدرا در كلام لفظي، عبدالجبار كلام را منحصر در كلام لفظي مي‌داند؛ ولي ملاصدرا براي آن، مراتب ديگري نيز معتقد است. نتيجه اين پژوهش، علاوه بر احراز جامعيت نظريه صدرالمتالهين، تبيين توانايي فهم واضح برخي از آيات قرآن براساس تبيين صدرايي و نيز تاييد آن براساس روايت اميرمومنان(ع) است.

Abstract: Qazi Abdul-Jabbar recognizes the word exclusive to the verbal word and he believes that the God’s Word includes the sounds and letters created by Him. This is the same as the verbal word being agreed upon by everyone. He asserts that Quran verses are the best sign and reason on God’s words; however, by considering this fact that the words include writing something implying the invisibility of the speaker, Mulla Sadra believes that divine word encompasses all creatures and God’s actions and God speaks based on this validity. To illustrate the degrees of God’s words, he believes that the command world is the highest word, the word of soul is the middle one, and Sharia is the revealed word of God. Despite of consensus between Qazi Abd ul-Jabar and Mulla Sadra on the verbal word of God, for Abd ul-Jabar, word of God is exclusive to the verbal word while Mulla Sadra believes that it hasmore degrees. In addition to identifying the comprehensiveness of Sadra’s theory, the results of the study include explicating the ability to understand some verses of Quran based on Sadraie’s explication and also its confirmation by Amiralmomenin’s narration.