چگونگي صدور كثرت از وحدت بر مبناي قاعده الواحد در نزد ابن‌سينا و سهروردي

نحوه‌ي صدور كثرت از وحدت، از مسايل مهم و محوري در فلسفه بوده كه از دو جنبه‌ي فاعليّت الهي و پيدايش كثرت درعالم، مورد‌توجه حكماي اسلامي قرار گرفته‌است. ابن‌سينا1و سهروردي2 براساس قاعده‌ي الواحد به تبيين نظريه‌ي صدور پرداخته‌اند؛ در اين زمينه علي‌رغم اختلاف در مباني، هركدام به روشي خاص عمل نموده چنان‌كه ابن‌سينا برمبناي جهات دوگانه‌ي وجوب و امكان در عقول ده‌گانه و با فرض كثرت اعتباري عقل اول، به توجيه اين نظريه مي‌پردازد؛ درحالي‌كه سهروردي با ناقص پنداشتن اين دو جهت، تغاير بين نورالانوار و نوراول را مورد‌بررسي تفصيلي قرارداده و با استناد به جهات موسّع اشراق و مشاهده، به سلسله‌ي بي‌شماري از انوار طولي و عرضي قايل مي‌شود. وي همچنين برمبناي قاعده‌ي امكان اشرف و با تاكيد برعالم مثال، طبقه‌ي ارباب انواع را اثبات مي‌كند كه از اين حيث تعامل دوسويه‌ي نورشناسي اشراقي را جايگزين ضرورت انعطاف‌ناپذير و يك سويه‌ي وجودشناسي مشايي مي‌سازد. سهروردي در باب آفرينش، با رد علم عنايي مشاييان، علم خداوند را از نوع اضافه‌ي اشراقي دانسته و فرايند شكل‌گيري عالم را به نظام شگفت‌انگيز انوار نسبت مي‌دهد.