ارزيابي مولفه‌هاي سرمايه اجتماعي در شهر ايراني از دريچه متون كهن ادبيات فارسي

Assessment of Social Capital’s Dimensions in Iranian Cities

تعاملات اجتماعي، روابط و علقه‌هاي محله‌اي، مشاركت و بسياري مفاهيم اجتماعي ديگر كه همگي تحت عنوان سرمايه اجتماعي مطرح هستند از جمله مهم‌ترين دلمشغولي‌هاي طراحان، برنامه‌ريزان و مديران شهري است كه نقش به‌سزايي را در آفرينش و تقويت حس مكان، دلبستگي مكاني، رضايتمندي سكونتي، هويت مكاني و بسياري كيفيت‌هاي مكاني ديگر عهده‌دار است. بر همين اساس چنانچه تقويت اين عوامل اجتماعي را كه در اين تحقيق از آنها تحت عنوان سرمايه اجتماعي ياد مي‌شود به عنوان يكي از اهداف طرح‌ها و برنامه‌هاي شهري در نظرگيريم، نگاه به گذشته جامعه ايراني، نقاط قوت و ضعف بسياري را در توانايي ارتباطات اجتماعي ايرانيان در جهت همسايگي اجتماعي، مشاركت شهروندي و زندگي جمعي نشان خواهد داد كه مي‌تواند روشني‌بخش جامعه امروز در نيل به اهدافش باشد. در اين بين ادبيات نيز به عنوان ميراثي مكتوب از گذشتگان مي‌تواند نقش مهمي در شناسايي روندها و رويه‌ها عهده‌دار باشد. در واقع همواره بخشي از ادبيات به اجتماعيات اختصاص دارد و بيانگر راز و رمزهاي نهفته در مناسبات ميان مردم است. از‌اين‌روي پژوهش حاضر با هدف واكاوي مناسبات اجتماعي در جامعه سنتي ايران با مروري بر تعاريف سرمايه اجتماعي به ارزيابي مولفه‌هاي سه‌گانه آن در متون كهن پارسي پرداخته است. بر اين اساس در يك سامانه پژوهش كيفي مبتني بر رويكرد پژوهش تفسيري- تاريخي، با استفاده از روش تحليل محتوا تلاش شده تا به بررسي هر يك از مولفه‌هاي سه‌گانه سرمايه اجتماعي در متون كهن ادبي ايران همچون خمسه نظامي، مثنوي معنوي و گلستان سعدي پرداخته شود. نتايج مطالعات حاضر حكايت از آن دارد كه محلات به عنوان مهم‌ترين تجلي شبكه‌هاي اجتماعي در زندگي شهري جامعه ايراني مهم‌ترين عامل تعيين‌كننده ديگر مولفه‌هاي سرمايه اجتماعي (روابط و تعاملات اجتماعي، هنجارهاي همياري و اعتماد) هستند. بر اين اساس برخلاف جوامع غربي كه تعاملات ميان شهروندان عمدتاً به‌صورت ميان گروهي، در مقياس شهر و در فضاهاي شهري صورت مي‌پذيرفته است، تعاملات ايرانيان به‌صورت درون‌گروهي و در مقياس محلات تحقق مي‌يافته است به‌گونه‌اي كه در شكل‌گيري شبكه‌هاي اجتماعي، ارتباطات افقي بسيار قويي‌تر از ارتباطات عمودي( آوندي) ‌بوده است. همچنين در حالي كه هنجارهاي همياري و اعتماد در دو سطح خرد و ميانه از سطح مطلوبي برخوردار است ليكن اعتماد در سطح كلان سست و شكننده است. علاوه بر اين به نظر مي‌رسد مشاركت دادن مردم در مديريت فضاهاي شهري از طريق شكل‌گيري و اولويت دادن به سازمان‌هاي مردم‌نهاد به مثابه حلقه واسطه عرصه عمومي و دولتي نقش به‌سزايي در تقويت سرمايه اجتماعي بين گروهي مي‌تواند عهده‌دار باشد.

Human beings are inherently in relation and interaction with each other. In fact, these interactions make them able to satisfy their needs. The set of these actions (social interaction, neighborhood ties, participation and so many other concepts) that are gathered under social capital concept, are among most important concerns of urban designers, planners and managers which has a significant role in creating a sense of place, place affiliation, residential satisfaction, place identity and other place qualities. This importance of the issue has led many of researchers and theorists to introduce place as a social phenomenon by linking place meanings with lived experiences. So, if we consider the enforcement of these social factors, called in this paper as social capital, as one of the urban plans` goal, looking at the past of Iranian society would reveal many positive and negative points of Iranian social relationship for social neighboring, civic participation and collective life which help contemporary society to achieve their goals. Therefore the current research aim in assessment of social capital dimension in Old Iranian society has scrutinized Old Persian literature as a mirror of culture and life of ancestors. In other words it seems that literature as a written heritage of the past and the brightest of each nation worldview can play a significant role in discovering and understanding people social actions and particularly social capital dimensions. Old Persian literature such as other languages literature contains rich treasures of anecdotes, fables, allegories and Proverbs that not only express philosophical and Theosophical views among people but also discovers invisible points of social capital in people’s social relationship. In fact, a part of literature belongs always to social issues and reveals myths and secrets in people ties. So the current study aims to analyze social relationship tradition in Iranian society and it has assessed triple Dimensions of social capital in Old Persian literature text by reviewing social capital’s definition. Therefore in a qualitative system of inquiry, based on historical- interpretive approach by using content analysis, this essay tries to study three dimensions of social Capital in literature books such as Khamse Nezami, Masnavi Manavi and Gholestane Saadi. The result of this paper shows that Iranian social capital is based on bonding ties and neighborhoods as a significant expression of social networks and the most determinative and predictive factor of social interaction, norms, trust in urban life of Iranian society. In fact system of neighborhoods includes community of interests (such as race, religion, occupation) and community of place which is the most important evidence of intergroup bonds and intragroup conflicts. Therefore while affective bonds inside each class or neighborhood are strong, the relation between different class and neighborhood or between people and upper class (such as government) is too weak. In other word despite western societies in which the relationships between citizens are among different groups, in urban spaces and in city scale, Iranian interactions were occurred within a group and in neighborhood scale, so that Bonding Networks are more powerful than Bridging Network in Social Networks. Furthermore, although Collaboration Norms and Trust in micro and middle level are desirable but Trust in macro level and Bonding Networks are not. It seems that People Participation in management of Public space and prioritization of NGOs as an interface of public and governmental sphere can have significant role in improving Bridging Social Capital.